به همت پژوهشکده فقه و حقوق برگزار گردید؛
سمینار پروژه «قاعده نیت و تطبیقات آن بر مصرف فرهنگی فضای مجازی»
این جلسه با حضور اعضای شورای علمی گروه دانش های وابسته به فقه پژوهشکده، ناظر پروژه، نماینده حوزه ریاست پژوهشگاه و معاونت پژوهش در سالن شهید سلیمانی برگزار گردید.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این جلسه مجری تحقیق در ارائه تحقیق خود بیان کرد: یکی از قواعد فقهی که کاربرد زیادی در ابواب فقهی دارد، قاعده نیت است. این قاعده معمولا با مدرک روایی آن؛ انما الاعمال بالنیات، بیان می شود.
حجت الإسلام والمسلمین فرحناک در تبیین معنای نیت اظهار داشت: به نظر می رسد اصل معنای واژه نیت، قصد صرف یا خطور ذهنی نیست بلکه قصدی توأم با تصمیم و ثبات برای انجام عمل است. بدین لحاظ روایاتی که برای نیت خیر ثواب برشمرده است، منظورشان همین معناست نه صرف خطور یا قصد بدون تصمیم و ثبات. نقش آفرینی نیت در دو حوزه است؛ یکی تحقق دادن به اصل عمل و تبدیل آن از نبود به بود و هست مانند قصد تلفظ لفظ که در صورت نبود این قصد، تلفظ لفظ کالعدم و بی¬اثر است و دیگری تعیین چهره عمل از میان چهره های مختلف آن.
وی افزود: مفاد قاعده نیت ناظر به دو معنا از نیت است:
1. قصد که نمود آن در قصد تلفظ لفظ و قصد مدلول و قصد عنوان است
2. انگیزه که نمود آن در انگیزه از فعل معنون است مانند انگیزه الهی از اعطاء مال یا انگیزه ریا از آن.
عضو هیأت علمی گروه دانش های وابسته به فقه جریان قاعده نیت در فقه را به پنج مورد دانست و تأکید کرد: در مرحله تصور جریان قاعده نیت در فقه می توان به پنج مورد این گونه گسترش داد و نقش قاعده را در این موارد به نمایش گذاشت:
1. انگیزه خاص قربت در عبادات
2. قصد عنوان فعل در عبادات و معاملات
3. قصد لفظ در عبادات و معاملات
4. قصد معنا در معاملات
5. انگیزه نیک و بد در عبادات و غیر عبادات
همه این موارد در فقه و امور دنیوی راه دارد. چنان¬که در قسم پنجم می توان مثال آورد که انگیزه ناشایست ریا در عبادت از یک سو حرمت تکلیفی به دنبال دارد و از سوی دیگر موجب بطلان وضعی عبادت است. از طرف دیگر انگیزه نیک می تواند مسقط ضمان گردد(قاعده احسان) یا انگیزه بد فخرفروشی به دیگران در موضوع قتل خطایی نوزاد به وسیله دایه شیر دهنده که موجب استقرار دیه بر ذمه خودش(نه عاقله) می گردد.
حجت الإسلام فرحناک مفاد قاعده نیت از جهت نوع حکم را چنین بیان کرد: درباره مفاد قاعده نیت از جهت نوع حکم می توان گفت که حکم می تواند وضعی باشد که در معمول موارد وجود آن موجب صحت و نبودش موجب بطلان است مانند نداشتن قصد عنوان طلاق علی رغم خواندن صیغه طلاق که موجب عدم حکم وضعی فرقه(جدایی) و وجود این قصد که موجب ثبوت این حکم وضعی می گردد و می تواند حکم تکلیفی نیز باشد مانند این که نیت سوء باشد چنان که نیت ریا در نماز حرمت تکلیفی را به دنبال دارد.
وی در تبیین معنای نیت در باب عبادات و معاملات خاطرنشان کرد: وقتی از نیت سخن گفته می شود، چه بسا تصور می شود که منظور نیت در باب عبادات یعنی قصد قربت است با این که نیت و همین طور قاعده افزون بر حوزه عبادات، حوزه های غیر عبادی اعم از معاملات بالمعنی الاعم و عادات را نیز در بردارد. با بررسی جوانب مختلف قاعده نیت درمی¬یابیم علی رغم استدلال به قاعده در عبادات این قاعده کاربردی این حوزه ندارد؛ زیرا عبادیت یک رفتار توقیفی است و وقتی عبادیت آن ثابت شد، دیگر به قاعده برای اثبات لزوم قصد قربت در آن نیازمند نیست؛ زیرا با ثابت شدن عبادیت آن لزوم قصد قربت در آن نیز ثابت شده است چنان که در تعریف عبادت قربی بودن آن لحاظ شده است. برای مثال شیخ طوسی عبادیت وضو را با دلیل خاص ثابت کرده است نه با قاعده(الوضوء شطر من الایمان التبيان في تفسير القرآن، ج10، ص390) از سوی دیگر اگر در تعبدیت و توصلیت رفتاری نیز تردید شود اصل بر توصلیت آن است. در معاملات نیز که از قصد قربت سخن گفته نمی¬شود و در آن بیشتر قصد عنوان مطرح است باز علی رغم استدلال به قاعده، به قاعده نیاز نیست زیرا اگر رفتار از افعال قصدی باشد قصد در ذات عمل است و برای تحققش نیازمند قصد عنوان است و به اجرای قاعده برای اثبات لزوم قصد عنوان نیست و اگر رفتار از عناوین قصدی نباشد، قصد در آن معتبر نیست و در صورت تردید در قصد یا غیر قصدی بودن عمل به گفته برخی اصل بر قصدی نبودن است.
عضو هیأت علمی پژوهشکده فقه و حقوق به چند نکته مهم در خصوص قاعده اشاره کرد و گفت: قصد خیر در حالت عادی گناه و معصیت را مثاب نمی کند. مواردی در شرع شمرده شده که عمل بدون نیت نیز مثاب است. گاه فرهنگ و عادات قوم و منطقه جایگزین نیت می شود.
حجت الإسلام فرحناک در پایان تطبیقات قاعده بر فضای مجازی را چنین بیان کرد: درقاعده نیت در رفتار ورود به فضای مجازی به کار می آید و دارای تطبیقات است مانند این که به انگیزه کسب دانش بیشتر فیلترشکن نصب کرد یا به انگیزه تجارت و کسب درآمد کپی رایت بدون اجازه مالکان انجام داد یا از تصاویر و فیلم ها و مقالات مستهجن به انگیزه تعلیم مسائل جنسی به افراد استفاده کرد یا به انگیزه یافتن مورد مناسب برای ازدواج با نامحرم چت کرد یا...
در ادامه اعضای شورای علمی گروه دانش های وابسته به فقه و ناظر تحقیق نکات و اشکالات خود را درباره تحقیق بیان کردند و سپس محقق به اشکالات پاسخ داد.
منبع:
پژوهشکده فقه و حقوق
پژوهشکده فقه و حقوق, سمینار علمی- پژوهشکده فقه و حقوق
|