پژوهشکدۀ اخلاق و معنویت
فراخوانی گسترده و تأکیدهای مکرر قرآن کریم به سازندگی اخلاقی و تهذیب نفس، بیانگر جایگاه بسیار جدی مقوله اخلاق در میان اهداف دین است. جهان معاصر سخت تشنه پیام معنوی تشیع و چشم در راه ره‌آورد رهایی‌بخش انقلاب اسلامی است. بیگمان یکی از مهمترین رسالتهای تبلیغی حوزه علمیه قم و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تعمیق و گسترش آموزه‌های اصیل اخلاق و تربیت اسلامی در جامعه است. اهتمام به تولید تفکر اخلاقی بر اساس مبانی اسلامی، استخراج نظام اخلاقی ـ تربیتی اسلام و تهیه پاسخهای متقن برای پرسشهای نوپدید در حوزه اخلاق، تربیت و معنویت، اهدافی است که پژوهشکدۀ اخلاق و معنویت در جهت رسیدن به آن‌ها تشکیل شد.
این پژوهشکده از سال 1382 با عنوان گروه اخلاق و تربیت فعالیتش را آغاز کرد و در سال 1386 با ظرفیت دو گروه پژوهشی و نام «مرکز اخلاق و تربیت» به فعالیت‌های خود ادامه داد و ابتدای سال 96 با تصویب و پیوستن گروه اسلام و مطالعات معنویت، این پژوهشکده دور جدید فعالیت خود را آغاز کرد.
بیانیه مأموریت پژوهشکده
پژوهش و هم‌اندیشی در مسائل نظری دانش‌های اخلاق، تربیت و معنویت و شناسایی و حل مسائل و چالش‌های عینی اخلاقی، تربیتی و معنوی جامعه ایران معاصر.
اهداف پژوهشکده
الف) شناخت و استنباط کلان‌نظریه اسلامی در زمینه اخلاق، رشد اخلاقی، تربیت اخلاقی و معنویت؛
ب) بازخوانی انتقادی نظریات غربی در زمینه روش‌شناسی اخلاق کاربردی، نظریه‌های معاصر در رشد و تربیت اخلاقی و معنویت سکولار و پست مدرن و تبیین و ارائة آموزه‌های اسلامی در این زمینه‌ها؛
ج) استخراج نظام مسائل نظری و چالش‌ها و معضلات عینی جامعه ایران معاصر در حوزه اخلاق، تربیت و معنویت و تلاش در حل معضلات پربسامد؛
د) گفتمان‌سازی نخبگانی در زمینه‌های اخلاق کاربردی، تربیت اخلاقی و معنویت اسلامی.
1. گروه اخلاق
اهداف و وظایف
الف) پایش وضعیت اخلاقی و تربیتی ایران معاصر به منظور شناسایی چالش‌های عینی و نیز سنجش کارآمدی یافته‌های نظری در حوزه اخلاق؛
ب) شناخت ادبیات رایج علمی در زمینه پژوهش‌های اخلاقی و معرفی این ادبیات به جامعه علمی ایران؛
ج) طراحی و ترسیم روش‌شناسی مطالعات اخلاقی بر مبنای عقلانیت دینی و اسلامی؛
د) استخراج نظام مسائل نظری و چالش‌ها و معضلات عینی ایران معاصر در حوزه اخلاق هنجاری و کاربردی؛
هـ) شناسایی اطلس دانش اخلاق در حوزه‌های هنجاری و کاربردی در ایران و دنیای معاصر (شامل افراد، آثار، مراکز، اسناد و ...)؛
و) افزایش دانش عمومی جامعه اسلامی در زمینه مطالعات اخلاقی از طریق فعالیت‌های ترویجی و رسانه‌ای.
آثار منتشر شده
- کتابشناخت اخلاق اسلامی؛ گروه مؤلفان؛ 1385.
- اخلاق کاربردی، کاوش‌ها و چالش‌های نوین در اخلاق عملی؛ گروه مؤلفان؛ 1386.
- منشور اخلاقی انتخابات (به سفارش وزارت کشور)؛ محمدتقی اسلامی؛ (انتشار محدود)؛ 1388.
- اخلاق اسلامی: مبانی و مفاهیم (کتاب درسی دانشگاهی سراسر کشور)؛ جمعی از نویسندگان؛ 1389.
- خوبی، الزام و نظریۀ امر الهی از دیدگاه آدامز و اندیشمندان شیعی؛ احمدرضا همتی‌مقدم و محمود مروارید؛ 1389.
- درآمدی بر زیّ طلبگی؛ محمد عالم‌زاده نوری؛ 1388.
- سیمای آرمانی طلبه در نگاه مقام معظم رهبری؛ محمد عالم‌زاده نوری؛ 1389.
- المدارس الاخلاقیه فی الفکر الاسلامی (ترجمه عربی کتابشناخت اخلاق اسلامی)؛ عبدالحسن بهبهانیپور؛ 1389.
- اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن؛ محمدتقی اسلامی؛ 1390.
- تعارضات اخلاقی و دانش اصول فقه؛ حسن بوسلیکی؛ 1391.
- استنباط حکم اخلاقی از «سیره و عمل معصوم»؛ محمد عالم‌زاده نوری؛ 1391.
- اخلاق حرفه‌ای و وظایف صنفی روحانیت از نگاه امام خمینی;؛ حمید آقانوری؛ 1391.
- فقه و اخلاق اسلامی؛ مقایسه‌ای علم‌شناختی؛ مهدی احمدپور؛ 1392.
- مناسبات اخلاق و فقه در گفتگو با اندیشوران؛ محمد هدایتی؛ 1392.
- درآمدی بر سبک بندگی؛ اعتدال عبادی در سیره معصومین(ع)؛ کاظم دلیری؛ 1392.
- استنباط آموزه اخلاقی از متون و ادله لفظی (دفتر اول)؛ محمد عالم‌زاده نوری؛ 1396.
- استنباط آموزه اخلاقی از متون و ادله لفظی(دفتر دوم)؛ محمد عالم‌زاده نوری؛ 1397.
- درآمدی بر سبک بخشندگی؛ کاظم دلیری؛ 1398.
- جرم ترک انفاق؛ اسماعیل آقابابائی بنی؛ 1398.
نشست، کرسی و کارگاه‌های علمی
- چالش‌های اخلاقی جامعه؛ آیت‌الله محمد یزدی.
- مسائل بنیادین دانش اخلاق؛ حضرات آیات مددی و عابدی شاهرودی.
- بررسی کاربست نظریه مقاصد الشریعه در اخلاق اسلامی؛ آقای دکتر ادریس هانی.
- اخلاق پزشکی؛ آقای دکتر عبدالعزیز ساشادینا.
- نقد اخلاقی سخنرانی اهانتآمیز پاپ؛ آقای دکتر عبدالعزیز ساشادینا.
- اخلاق سکولار؛ حجج اسلام والمسلمین دکتر سبحانی، علیدوست و دکتر مبلغی؛ ۱۳۸۷.
- مناسبات فقه و اخلاق؛ عرفان، حجج اسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی و دکتر احمد احمدی؛ ۱۳۸۸.
- مناسبات فقه و اخلاق؛ آقای دکتر عبدالعزیز ساشادینا.
- اخلاق فهم دین؛ حجج اسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی و دکتر محمد فتحعلی‌خانی؛ ۱۳۹۰.
- چالش‌های اخلاقی در فناوری‌های نوین زیست‌پزشکی؛ آقایان دکتر محمود عباسی و دکتر سیدمحمدحسین مدرسی؛ ۱۳۹۰.
- جایگاه علم اخلاق در معارف اسلامی؛ حجت الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان؛ ۱۳۸۸.
- اخلاق و نوآوری؛ حجج اسلام والمسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، دکتر مهدی علیزاده و آقای دکتر محمود فتحعلی؛ ۱۳۸۷.
- خودکنترلی و قضاوت اخلاقی، مهندس مهدی هاشمی، 1395.
- کاربست اصل‌گرایی اخلاق در مسائل زیست پزشکی، آقای دکتر احسان شمسی کوشکی، 1395.
- الگوی رفع تعارض ادله و انسجام‌بخشی تئوریک نظریه و عمل دینی؛ حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، 1396.
- اخلاق و تربیت اسلامی از نگاه فرهنگستان علوم اسلامی؛ حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، 1397.
- کرسی ترویجی؛ نظریه رهبری سازمانی اصیل و اخلاق: تحلیلی از نظریه خودتعیین‌گری، ارائه‌کننده: آقای دکتر سید بابک علوی، ناقدین: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی اسلامی و آقای دکتر گائینی، 1395.
- کرسی ترویجی؛ کاوش در مفاد صیغه تفضیل در آموزه‌های اخلاقی- دینی، ارائه‌کننده: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، ناقدان: دکتر امیر غنوی و دکتر محمد عمومی، 1396.
- کرسی ترویجی؛ ماهیت تشکیک گزاره‌ها و مفاهیم اخلاقی، ارائه‌کننده: حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، ناقدان: دکتر رضا حبیبی و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن بوسلیکی، 1396.
- کرسی تخصصی؛ روش استنباط حکم اخلاقی از منابع نقلی/ اصول لفظی فقه الاخلاق؛ ارائه‌کننده: محمد عالم زاده نوری؛ ناقدین: دکتر حسن‌علی اکبریان، دکتر محمد عشایری منفرد، دکتر رضا اسفندیاری (اسلامی)، 1397.
- کرسی ترویجی؛ روش‌شناسی اخلاق کاربردی؛ معرفی و نقد قیاس‌گرایی؛ ارائه‌کننده: دکتر محمدتقی اسلامی؛ ناقدین: دکتر مهدی علیزاده، دکتر حسن بوسلیکی، 1397.
- کرسی ترویجی؛ معرفی و نقد روش‌شناسی استقراء‌گرایانه در اخلاق کاربردی؛ ارائه‌کننده: دکتر محمدتقی اسلامی؛ ناقدین: دکتر مهدی علیزاده، دکتر حسن بوسلیکی، 1397.
2. گروه تربیت
اهداف و وظایف
الف) بازخوانی انتقادی نظریات رشد اخلاقی در روان‌شناسی غربی در راستای اسلامی‌سازی علوم انسانی و استخراج نظریه اسلامی رشد اخلاقی؛
ب) بازخوانی انتقادی نظریات تربیت اخلاقی در راستای اسلامی‌سازی علوم انسانی و تدوین نظریه اسلامی تربیت اخلاقی در راستای توانمندسازی علم تربیت اخلاقی اسلامی به منظور حل مسائل اخلاقی جامعه ایران معاصر؛
ج) استخراج نظام مسائل نظری و چالش‌ها و معضلات عینی ایران معاصر در حوزه تربیت اخلاقی؛
د) افزایش دانش عمومی شهروندان در زمینه رشد و تربیت اخلاقی از طریق فعالیت‌های ترویجی و رسانه‌ای؛
هـ) پایش وضعیت تربیت در جامعه ایران معاصر به منظور شناسایی چالش‌های عینی و نیز سنجش کارآمدی یافته‌های نظری در حوزه تربیت.
آثار منتشر شده
- تربیت توحیدی؛ شهید حسین معن؛ ترجمه احمد ناظم، تحقیق: سیدعلیرضا مددی؛ 1387.
- راهنمای رشد اخلاقی؛ ملانی کیلن و جودیث اسمتانا؛ ترجمه محمدرضا جهانگیرزاده، علیرضا شیخ‌شعاعی، سیدرحیم راستی‌تبار؛ 1389.
- نقش مربی در تربیت اخلاقی- معنوی؛ محمد عالم‌زاده نوری، حسن بوسلیکی و حسین مرادی؛ 1392.
- تأثیر ایمان بر اخلاق با تأکید بر اخلاق فضیلت؛ حجتالله آزاد؛ 1393.
- درآمدی بر مبانی و روش‌های روانشناختی ـ تربیتی عفاف و حجاب؛ محمدرضا سالاری‌فر، مهدی بیاتی، سیدجمال‌الدین رضوی و حسن سالاری‌پور؛ 1397.
- نظریات کلاسیک شناختی تحولی در رشد اخلاقی؛ حسین دیبا، حسن بوسلیکی و حسین مرادی؛ 1398.
نشست، کرسی و کارگاه‌های علمی
- نقش و کارکردهای هوش هیجانی در تعاملات و موقعیت‌های اخلاقی؛ آقای دکتر سیدمحسن فاطمی ۱۳۸۸.
- تربیت و نوآوری؛ حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی علیزاده و آقایان دکتر محمدیان و دکتر سیدکاظم اکرمی؛ ۱۳۸۷.
- مدل تولید دانش تربیت اسلامی؛ خانم دکتر علم‌الهدی؛ ۱۳۸۸.
- تأثیر اخلاق و هنر در سبک زندگی هزاره سوم؛ حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدسلمان صفوی؛ ۱۳۸۷.
- تأثیر ایمان بر اخلاق فضیلت با تأکید بر دیدگاه اسلامی؛ آقای دکتر محسن جوادی، حجج اسلام والمسلمین دکتر شیروانی و دکتر سیدحسن اسلامی؛ ۱۳۸۷.
- اخلاق علمی و تربیت کودک در غرب امروز؛ حجت الاسلام والمسلمین دکتر حبیب‌الله بابایی؛ ۱۳۸۸.
- اصول برنامه‌ریزی درسی تربیت اخلاقی، آقای دکتر محمد حسنی، 1395.
- روش‌شناسی استخراج نظریه رشد اخلاقی اسلامی (انسان‌شناسی و تربیت اسلامی، ماهیت و شاخصه‌ها)، حجت الاسلام والمسلمین دکتر صادق‌زاده قمصری، 1395.
- روان‌درمانگری اخلاقی، آقای دکتر سیدمحمدحسین میرمحمدی، 1396.
- کرسی ترویجی؛ نقد کتاب نقش مربی در تربیت اخلاق – معنوی، ارائه‌کننده: حجت الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، ناقدین: حجت الاسلام والمسلمین دکتر علی لطیفی و آقای دکتر سلیمان خاکبان، 1395.
- کرسی ترویجی؛ نقد کتاب «تربیت اخلاقی»، ارائه‌کننده: حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد داودی، ناقدین: آقای دکتر محسن ایمانی، خانم دکتر نرگس سجادیه، 1396.
- کرسی ترویجی؛ نقد کتاب «رویکردهای نوین تربیت اخلاقی»، ارائه کنندگان: دکتر محمد حسنی، سرکارخانم فاطمه وجدانی و خانم مهین چناری، ناقدین: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی علیزاده و دکتر اکبر راهنما، 1396.
3. گروه اسلام و مطالعات معنویت
اهداف و وظایف
الف) مفهوم‌شناسی معنویت اسلامی و ارائه شاخصه‌های آن؛
ب) معرفی و تحلیلی رویکردها، نظریه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی موجود در عرصه مطالعات معنویت؛
ج) آینده‌پژوهی معنویت‌گرایی در ایران؛
د) شناسایی و نقد فرهنگ معنویت‌گرایی بدون مذهب در ایران و همچنین جریان‌های انحرافی معنویت؛
هـ) نگارش اطلس تاریخ و جغرافیایی مکاتب معنویت‌گرایی در جهان اسلام؛
و) شناسایی کاستی‌ها و ارائه راهکارهایی برای تبلیغ مؤثر معنویت اسلامی از طریق نظام روحانیت؛
آثار منتشر شده
- جریان‌شناسی انتقادی عرفان‌های نوظهور؛ حمیدرضا مظاهری سیف؛ 1387.
- عرفان و بایسته‌های عرفان‌پژوهی در گفتگو با دانشوران؛ محمدرضا فلاح شیروانی و کاظم دلیری؛ 1393.
- فرهنگ آثار عرفان اسلامی؛ سیدرضا باقریان موحد، احمد شاکرنژاد، حسین مرادی؛ 1395.
- معنویت‌گرایی جدید؛ مؤلفه‌های مفهومی، لوازم اعتقادی و نشانه‌های گفتمانی؛ احمد شاکرنژاد؛ 1397.
- درآمدی بر مطالعات معنویت؛ مجموعه نشست‌ها و سخنرانی‌ها؛ احمد شاکرنژاد، حجتالله آزاد؛ 1398.
نشست، کرسی و کارگاه‌های علمی
- عرفان و بایسته‌های عرفان‌پژوهی؛ حضرات آیات محسن اراکی، عابدی شاهرودی و حجج اسلام آقایان مرتضی جوادی، حسن رمضانی، دکتر علی شیخ‌الاسلامی، دکتر فعالی، دکتر محمدمهدی گرجیان‌عرب، مهندسی و ید‌الله یزدان‌پناه و آقایان دکتر اسدی گرمارودی، دکتر اعوانی، دکتر پورجوادی، دکتر ابوالحسن تنهایی، دکتر شهرام پازوکی (14جلسه).
- جریان‌شناسی تصوف در آمریکا؛ آقای دکتر آرتور بوهلر (استاد دانشگاه ویکتوریای نیوزیلند). ۱۳۸۸.
- مفهوم‌شناسی معنویت (۲جلسه)؛ آقای دکتر موحدیان عطار و حجت الاسلام والمسلمین یزدان‌پناه؛ ۱۳۹۲.
- جریان‌شناسی معنویت‌پژوهی در غرب؛ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر طالبی دارابی؛ ۱۳۹۲.
- شاخصه‌های معنویت اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی، ۱۳۹۳.
- مبانی معنویت‌گرایی جدید، آقای دکتر بهزاد حمیدیه، ۱۳۹۳.
- جریان‌شناسی مطالعات انتقادی در معنویت ، خانم دکتر فاطمه توفیقی، ۱۳۹۳.
- مرز بدعت و نوآوری در معارف دینی با تأکید بر بحث معنویت‌گرایی، (2جلسه)، حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی، ۱۳۹۴.
- نظریه‌ها و مدل‌های رشد معنوی، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمود نوذری، ۱۳۹۴.
- مرز بدعت و نوآوری در معنویت‌ورزی از دیدگاه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا امینی‌نژاد، ۱۳۹۴.
- مفهوم معنویت در گفتمان انقلاب اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری‌سیف، ۱۳۹۴.
- مفهوم معنویت در گفتمان انقلاب اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد رودگر، 1394.
- مدل‌های رشد معنوی در ادیان، آقای دکتر سیدمحمد روحانی، 1394.
- مدل‌های رشد معنوی در مسیحیت، حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رسول‌زاده، 1394.
- مدل‌های رشد معنوی در یهودیت، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهراب صادق‌نیا، 1394.
- مدل‌های رشد معنوی در مسیحیت، آقای دکتر احمدرضا مفتاح، 1395.
- مدل‌های زیست معنوی در قرآن، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر قائمی‌نیا، 1395.
- بررسی روانشناختی معنویت، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، 1395.
- تکثرگرایی در سیر و سلوک (بازخوانی ظرفیت نظریه حق‌گروی)، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر هادی صادقی، 1395.
- نسبت مطالعات معنویت با فقه، آیت‌الله سیفی مازندرانی و حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، 1396.
- نسبت مطالعات معنویت با فقه کلام، عرفان و اخلاق اسلامی، دکتر هادی وکیلی، 1396.
- شیوه های مواجهه با افراد در معرض معنویت گرایی جدید، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، 1397.
- روش شناسی مطالعات معنوی بر مبنای واقع گرایی معنوی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، 1397.
- نظریه سازه های روحی و کاربست آن در تعریف مراحل رشد معنوی و نیاز معنوی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، 1397.
- کرسی ترویجی؛ مفهوم معنویت در عصر پست‌مدرن، ارائه‌کننده: آقای دکتر احمد شاکرنژاد، ناقدین: آقای دکتر وحید سهرابی‌فر و حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری‌سیف، 1396.
- کرسی ترویجی؛ چالش‌های معنویت‌گرایی جدید در عرصه‌های اخلاق اجتماعی، ارائه‌کننده: دکتر احمد شاکرنژاد، ناقدین: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی اسلامی و دکتر وحید سهرابی فر، 1396.
- تحلیل گونه‌های معنویت گرایی در ایران؛ ارائه دکتر احمد شاکرنژاد؛ ناقدین: حجت الاسلام محمد عالم‌زاده نوری و دکتر محمد سوری، 1398.
- ارتقا و تکمیل سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مظاهری سیف، 1398.
- هم‌اندیشی تخصصی معنویت عاشورایی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مهرماه 1398.
- نشست علمی (Shia Spirituality)، دکتر محمد سوری، اسفندماه 1397.
- نشست علمی (Religious Bases for Comparative Healthcare Ethics: an overview)، خانم پروفسور ایرین ژیلسون، تیرماه 1398.
- نشست علمی (An Historical Analysis of: Ibn Taymiyya's Changing Legacy)، جناب آقای احمت جونز، خردادماه 1398.
- نشست علمی (Civilization Pluralism & Spiritual Order (Islamic Perspective))، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حبیب الله بابایی، شهریورماه 1398.
- نشست علمی (New Age Spirituality)، پروفسور فرانز وینتر، شهریورماه 1398.
- کارگاه جریان شناسی و ارزیابی مطالعات معنویت شیعی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد جواد رودگر، 1397.
- کارگاه معنویت اسلامی و چالش های جهان معاصر، دکتر بهزاد حمیدیه، 1398.
- کارگاه معنویت و سازمان، دکتر عباسعلی رستگار، 1398.
- کارگاه معنویت و جامعه شناسی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر باقر طالبی دارابی، 1398.
- کارگاه معنویت و درمانگری، حجت الاسلام والمسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، 1398.
آثار برگزیده پژوهشکده اخلاق و معنویت
- کتابشناخت اخلاق اسلامی؛ جشنواره آیین خرد؛ 1386.
- اخلاق کاربردی، کتاب سال جمهوری اسلامی؛ 1386.
- تربیت توحیدی؛ کتاب فصل و کتاب سال جمهوری اسلامی؛ 1387.
- رشد اخلاقی؛ کتاب راهنما؛ کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران؛ 1389.
- اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن؛ کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران؛ 1390.
- استنباط حکم اخلاقی از سیره و عمل معصوم؛ کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران؛ 1391.
- درآمدی بر سبک بندگی؛ کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران؛ 1392.
- استنباط آموزه اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی؛ شایسته تحسین کتاب سال حوزه؛ 1397.