مرجعیت علمی قرآن
عنوان کلان پروژه مرجعیت علمی قرآن
مجری : محمد صادق یوسفی مقدم
ناظر : محمد تقی سبحانی
پژوهشکده : فرهنگ و معارف قرآن
گروه پژوهشی: کارگروه مرجعیت علمی قران
خروجی : مقاله و کتاب
تاریخ شروع : 1396
تاریخ اتمام : ادامه دارد
خلاصه ی کلان پروژه :
پس از آنكه ناسازگارى برخى آموزههاى كتب مقدس با حقايق علمى به اثبات رسيد و به دنبال آن بحث تعارض علم و دين در غرب مطرح گرديد برخى از دانشمندان غربى، ناگزير بحث تاريخ مندى تورات و انجيل را مطرح كردند. و این منشا پیدایش علوم انسانی بر اساس تجربه و دانش های بشری شد بنا بر این علوم انسانى فعلى بر اساس علوم تجربى که بنیادی سكولاريستی و اومانيستی دارد پايهگذارى شده است و انسان معاصر را گرفتار مشكلات، چالشها و عوارض زيادى نموده است. مانند مشکلات و عوارض در حوزه سياسى (مثل ظلمها، تجاوزهاى نظامى، جنگهاى بىرحمانه و ...) و در حوزه اقتصادى (شكاف طبقاتى، فقر و ...) و در حوزه اجتماعى (كمبود محبت در بين انسانها، فروپاشى خانوادهها، فساد و فحشاء و ...) و در حوزه تربيت و اخلاق (انحرافات تربيتى و اخلاقى، بىتوجهى يا كمتوجهى به ارزشهاى اخلاقى و ...) و در حوزه روانشناختى (اختلالهاى روانى، فشارهاى روحى و روانى، كمبود بهداشت روانى و ...)
از اينرو مىتوان گفت كه اين علوم در عصر حاضر به بن بست رسيده است زیرا عقل و علم تجربى با اينكه خدمات زيادى به بشر كرده و مىكند ولى محدود و خطاپذير است. پس لازم است انسان به منبع خطاناپذير تکیه کند و علوم انسانى خود را بر آن اساس پايهگذارى نماید. در اين ميان، تنها منبع وحیانی و آسمانى كه از ابتدا تا كنون سرشت الهى خود را حفظ كرده و از تحریف و خطا در امان مانده قرآن کریم است. پس عقل بشری حكم مىكند که انسان در حوزه علوم انسانى به این منبع كه مدعى سعادت بشر است روی آورد. بنا بر این مهمترین مساله در باره علوم انسانی وحیانی نبودن آن علوم است. اما مهمترین مساله در باره علوم اسلامی نه آن است که منبع وحیانی نداشته است بلکه مراد فاصله گرفتن دانش دینی از منبع اصلی خود یعنی علوم و معارف قرآن است که ساختار دانشهای اسلامی و انسانی را از منبع اصلی و وحیانی جدا کرده است. علامه طباطبایی در باره نتیجه گسست و انقطاع دانشهای دینی از قرآن از قول برخی از محققان می نویسد: «اهل سنت كتاب را گرفتند و عترت را رها كردند و سر انجام كارشان این شد كه كتاب هم از دستشان رفت، زیرا به گفته پیامبر (ص) آندو هرگز از هم جدا نمی شوند و شيعه نیز عترت را گرفته و كتاب را رها كردند، و سر انجام كارشان این شد كه عترت هم از دستشان رفت، زیرا به گفته پیامبر (ص) آندو هرگز از هم جدا نمی شوند در نتیجه امت اسلام قرآن و عترت را رها کردند»، وی سپس با بررسی و آسیب شناسی روند فاصله گرفتن امت از قرآن و عترت از صدر اسلام تا کنون بر این باور است که روند یاد شده يكى از عوامل مهم قطع رابطه علوم اسلامى از قرآن كريم است. ایشان در تعلیل گسست علوم اسلامی از قران و عترت چنین می نویسد: و ذلك أنك إن تبصرت في أمر هذه العلوم وجدت أنها نظمت تنظيما لا حاجة لها إلى القرآن أصلا حتى أنه يمكن لمتعلم أن يتعلمها جميعا: الصرف و النحو و البيان و اللغة و الحديث و الرجال و الدراية و الفقه و الأصول فيأتي آخرها، ثم يتضلع بها ثم يجتهد و يتمهر فيها و هو لم يقرأ القرآن، و لم يمس مصحفا قط، فلم يبق للقرآن بحسب الحقيقة إلا التلاوة لكسب الثواب أو اتخاذه تميمة للأولاد تحفظهم عن طوارق الحدثان! فاعتبر إن كنت من أهله.
این در حالی است که می توان مدعی شد بسیاری از دانشمندان مسلمان معتقدند قرآن در تمام علوم اسلامی و انسانی مرجع است. به طور مثال امام خمینی ره می فرماید: : «اهل ظاهر بدانند كه قصر قرآن را به آداب صوريّه ظاهريّه و يك مشت دستورات عمليّه و اخلاقيّه و عقايد عاميّه در باب توحيد و اسماء و صفات، نشناختن حق قرآن و ناقص دانستن شريعت ختميّه است، كه بايد اكمل از آن تصوّر نشود و الاّ ختميّت آن در سنّت عدل محال خواهد بود. پس چون شريعت ختم شرايع و قرآن ختم كتب نازله و آخرين رابطه بين خالق و مخلوق است، بايد در حقايق توحيد و تجريد و معارف الهيّه، كه مقصد اصلى و غايت ذاتى اديان و شرايع و كتب نازله الهيّه است، آخرين مراتب و منتهى النّهايه اوج كمال باشد، و الاّ نقص در شريعت كه خلاف عدل الهى و لطف ربوبى است لازم آيد، و اين خود محالى است فضيح و عارى است قبيح كه با هفت دريا از روى اديان حقّه لكّه ننگش شسته نشود، و العياذ باللّه. و اسلام مكتب تحرك است و قرآن كريم كتاب تحرك، تحرك از طبيعت به غيب، تحرك از ماديت به معنويت، تحرك در راه عدالت، تحرك در برقرارى حكومت عدل. و مع الأسف آنهايى كه مىخواستند شرق را غارت كنند و ملتهاى اسلامى را به اسارت بكشند، آنها تبليغاتى كردند كه حتى خود شرقيها هم، آنهايى كه غافل بودند از اسلام و از مكتبهاى توحيدى، باورشان آمد».
اکنون این سوال مطرح است که با توجه به این اعتقاد چرا این گسست و مهجوریت قرآن استمرار یافته است. به نظر می آید مهمترین آسیب برخوردار نبودن از روش مناسب است که در سوال بعدی به آن پرداخته شده است.
راه کارهای مرجعیت علمی قرآن در علوم اسلامی و انسانی
ویژگی های ممتاز قرآن کریم برخورداری از مبانی جامع، جهان شمول و جاودانه است که افزون بر موافقت با سنت های الهی در نظام تکوین و عینی، همه ساحت های اعتقادی؛ اخلاقی، اجتماعی و... انسان را در بر گرفته و آن را در یک نظامی توحیدی ارائه می کند.
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای مد ظله در پیام تصویری به اولین کنگره قرآن و علوم انسانی فرمودند: « علوم انسانی چند قرن هست که در اروپا ابداع شده و کار کردند و فکر شده نقد شده چند لایه رد و بدل شده است ما حالا می خواهیم وارد شویم و ما آنها را از ریشه غیر دینی و ضد دینی جدا کنیم و به ریشه وحیانی متصل کنیم». نیز حضرت آیه الله جوادی آملی نیز در پیام تصویری به ... می فرماید : «علوم انسانی زمانی می تواند قرآن محور باشد که انسان را حی متاله بدانیم و قرآن را منبع اصلی استخراج مبانی و مواد علمی در نظر بگیریم. علوم غربی فاقد منبع الهی است اما این منابع در اختیار ما هست تا بتوانیم از این منابع وحیانی، مبانی و مواد علمی مورد نیاز خود را تامین کنیم».
منبع:
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن
کلان پروژه ها, کلان پروژه های پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن
|