به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: یکی از خصلت‌های زیبا و ارزشمند در میان همکیشان و برادران و خواهران دینی دوست داشتن همدیگر و اظهار دوستی است که در آموزه‌های دینی به آن تأکید شده است، رسول خدا(ص) در ارزشمند بودن دوست داشتن همکیشان فرموده است: «نگاه كردن به برادرى كه به خاطر خداوند بزرگ دوستش دارى، عبادت است.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۴، ص۲۷۹) و فرمود: «هرگاه يكى از شما رفيق يا برادر خود را دوست داشته باشد، آن را به او اظهار كند.»(احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج۱ ص۴۱۵)
امام صادق(ع) درباره پایداری دوستی با همکیشان خطاب به پسر نُعمان فرمود: «اى پسر نعمان، اگر مى‌خواهى دوستى برادرت با تو خالص باشد، با او شوخى بيجا مكن، از جدال با وى بپرهيز، بر او فخر مفروش و با او ستيزه مكن» و در سخنی دیگر فرمود: «برادران در ميان خود به سه چيز نيازمندند كه اگر به كار بندند دوستى بپايد وگرنه از يكديگر جدا شوند و دشمن هم گردند، آن سه چيز عبارتند از: انصاف با يكديگر، مهربانى با يكديگر و حسد نبردن به هم.»(ابن شعبه حرانی، تحف‌العقول، ص ۳۲۲)
امیرمؤمنان علی(ع) نیز در این باره فرمودند: «برادرى كردن به خاطر خدا، دوستی را خالص مى‌گرداند.» و در سخن دیگر فرمود: «كسانى كه براى خدا برادرى ورزند دوستی‌شان مى‌پايد؛ چون عامل آن دوستى، پايدار است.»(تمیمی آمدی، غررالحكم، ص ۱۷۹۵)
در مورد دوست داشتن برای غیر خدا از امیرمؤمنان علی(ع) نقل شده است که فرمود: «از كسى كه دوستی‌اش براى خدا نباشد بپرهيز؛ زيرا دوستى او پستى است و همنشينى با او شوم و بى‌بركت.»(تمیمی آمدی، غررالحكم، ح ۸۹۷۸) و در سخنی دیگر در همین باره فرمود: «كسى كه براى كارى با تو دوستى كند، پس از رسيدن به آن به تو پشت مى‌كند.»(تمیمی آمدی، غررالحكم، ح ۸۵۵۲)
امیرمؤمنان علی(ع) درباره پرهیز از قطع کامل دوستی با همکیش و برادر دینی فرمود: «هرگاه خواستى از برادرت ببرى، مانده‌اى از دوستى خود براى او بگذار كه اگر روزى آن مقدار برايش آشكار شود به آن بازگردد همه پل‌ها را پشت سر او خراب نكن بلكه جايى براى بازگشت او و پيوند مجدد دوستى باقى گذار.»(نهج‌البلاغه، نامه ۳۱)
ثمرات تحمل لغزش و عفو کردن برادر دینی
در طول زندگی با همکیشان شاید گاهی لغزشی از سوی طرفین نسبت به همدیگر مشاهده شود، در چنین صورتی کرامت انسانی اقتضا می‌کند که لغزش‌های همدیگر را تحمل کنند و از آن چشم‌پوشی کنند، امیرمؤمنان على(ع) در این باره فرمودند: «برادر حقيقى تو آن است كه از لغزشت درگذرد، نيازت را برآورد، پوزش تو را بپذيرد، عيبت را بپوشاند، ترس را از تو دور كند و آرزويت را برآورد.»(تمیمی آمدی، غررالحكم، ح ۳۶۴۵)
آن حضرت درباره ثمره تحمل لغزش برادر و همکیش نیز فرمودند: «لغزش دوست خود را، براى زمان يورش دشمنت، تحمل كن.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار: ۷۴/ ۱۶۶/ ۲۹) و نیز فرمود: «تحمل لغزش‌ها زيور دوستان است.»(تمیمی آمدی، غررالحكم: ۷۵۲) و درباره پیامد عدم تحمل لغزش برادر دینی نیز فرمود: «كسى كه لغزش‌هاى دوست را تحمل نكند تنها مى‌ميرد.»(غررالحكم، ۹۰۷۹)
انس و الفت بین همکیشان و برادران ایمانی از نعمت‌های ارزشمندی است که خداوند به جامعه ایمانی عنایت کرده است.(آل عمران، ۱۰۳) و مؤمنان باید تلاش کنند تا این نعمت الهی را بین خود حفظ کنند، رسول خدا(ص) در ارزش الفت گرفتن با همکیشان فرمودند: «بهترين مؤمنان كسى است كه دیگر مؤمنان به او الفت گيرند و در كسى كه با ديگران الفت نگيرد و ديگران نيز با او الفت نيابند، خيرى نيست.»(محمدباقر مجلسی، البحار، ج ۷۵، ص ۲۶۵، ح ۹)
دعا و طلب خیر از خداوند برای برادران دینی و همکیشان از سفارش‌های مورد تأکید قرآن و اهل بیت(ع) است، خداوند در ارزش دعا فرموده است: «بگو اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايى به شما نمى‌كند، در حقيقت شما به تكذيب پرداخته‌ايد و به‌زودى عذاب با شما قرين خواهد بود.»(فرقان ۷۷) و در فراز دیگر فرمود: «بخوانيد مرا، تا شما را پاسخ گويم.» و نیز در اجابت دعای بندگان فرمود: «چون بندگان من درباره من از تو بپرسند، بگو كه من نزديكم و به نداى كسى كه مرا بخواند پاسخ مى‌دهم؛ پس، بايد به نداى من پاسخ دهند و به من ايمان آورند تا راه راست يابند.»(بقره، ۱۸۶)
پيامبر خدا(ص) نیز در ارزش دعا سخنان گرانمایه‌ای فرمودند: «دعا سلاح مؤمن، ستون دين و نور آسمان‌ها و زمين است.»(محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۶۷) و فرمود: «آيا سلاحى را به شما نشان دهم كه از دشمنان نجاتتان مى‌دهد و روزیتان را زياد مى‌كند؟ عرض كردند: آری، فرمود: شب و روز به درگاه پروردگارتان دعا كنيد؛ زيرا سلاح مؤمنان دعاست.»(فضل بن حسن طبرسی، مكارم‌الأخلاق، ج ۲، ص ۸) همچنین فرمودند: «قضا را چيزى جز دعا برنمى‌گرداند.»(فضل بن حسن طبرسی، مكارم‌الأخلاق، ج ۲، ص۷)؛ «انواع بلاها را با دعا برطرف كنيد.»(محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج ۳، ص ۸۸)؛ هر كه چيزى را آرزو كند و آن چيز مورد رضاى خداوند عزوجل باشد، از دنيا نرود، تا آن كه خداوند آن چيز را بدو عطا فرمايد.»(محمد بن علی بن بابویه، الخصال، ص ۷)؛ «خدا را نسزد كه درِ دعا را براى بنده‌اى بگشايد ولى درِ اجابت را به رويش ببندد. خدا كريمتر از آن است كه چنين كند.»(متقی هندی، كنز العمال، ح ۳۱۵۵)
امیرمؤمنان على(ع) نیز فرمودند: موج‌هاى بلا را پيش از آن كه بلا سر رسد، از خود دفع كنيد؛ سوگند به آن كه دانه را شكافت و مردمان را بيافريد، شتاب بلا به سوى مؤمن بيشتر است تا شتاب سيلاب از فراز تپه به پايين آن و از تاخت اسب‌هاى تاتارى.»(محمد بن علی بن بابویه، الخصال، ص ۶۲۱)
محمد بن مسلم گفته است: به امام باقر(ع) عرض كردم: آيا پيامبر خدا(ص) فرموده است اين سياه دانه، هر دردى را شفا مى‌دهد به جز مرگ؟ فرمود: آرى؛ سپس فرمود: آيا تو را خبر ندهم از چيزى كه در آن شفاى هر درد و مرگى است؟ عرض كردم: بفرماييد؛ فرمود: دعا»(محمدباقر مجلسی، بحالانوار، ج ۳۲، ص ۲۹۹)؛ امام صادق(ع) نیز فرمودند: «خداوند متعال به داوود(ع) وحى فرمود كه: در زمان آسايشت به ياد من باش، تا من هنگام گرفتارى‌ات دعاى تو را اجابت كنم.»(فضل بن حسن طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ج ۲، ص ۷)
در سخنی دیگر نیز امام صادق(ع) فرمود: «بر شما باد دعا كردن؛ زيرا با هيچ چيز به مانند دعا، به خدا نزديک نمى‌شويد. دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر ناچيز بودنش، رها نكنيد؛ زيرا حاجت‌هاى كوچک نيز به دست همان كسى است كه حاجت‌هاى بزرگ به دست اوست.»(فضل بن حسن طبرسی، مكارم‌الاخلاق، ج ۲، ص ۹۷)؛ امام باقر(ع) هم در این باره فرمودند: «حاجت‌هاى كوچک خود را خرد و كم اهميت مشماريد؛ زيرا محبوب‌ترين مؤمنان نزد خداوند متعال كسى است كه بيشترين درخواست را داشته باشد.»(فضل بن حسن طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ج ۲، ص ۹۷)
پيامبر خدا(ص) درباره درخواست چیزهای کوچک از خداوند فرمود: «براى هر حاجتى كه داريد، حتى اگر بند كفش باشد، دست خواهش به‌سوى خداوند عزوجل دراز كنيد؛ زيرا تا او آن را آسان نگرداند آسان برآورده نشود.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۹۵)
بزنطى به حضرت رضا(ع) عرض كرد: فدايت شوم من چند سال است كه از خدا حاجتى مى‌خواهم و از تأخير در اجابتش در دلم شبهه‌اى پديد آمده است، حضرت به من فرمود: بگو بدانم اگر من سخنى به تو بگويم، آيا به آن اعتماد مى‌كنى؟ عرض كردم: فدايت شوم، اگر به سخن شما اعتماد نكنم، به سخن چه كسى اعتماد كنم؟ حضرت فرمود: پس، به خدا بيشتر اعتماد داشته باش؛ زيرا خداوند به تو به اجابت وعده داده است. مگر نه اين كه خداى تبارک و تعالى مى‌فرمايد: «هرگاه بندگانم درباره من از تو پرسند، بگو كه من نزديكم و به نداى كسى كه مرا بخواند پاسخ مى‌دهم. پس، بايد به نداى من پاسخ دهند و به من ايمان آورند تا راه راست يابند.»(حمیری، قرب‌الاسناد، ص ۳۸۵)
امام صادق(ع) درباره رعایت آداب دعا فرمود: «آداب دعا را رعايت كن، اگر شرايط دعا را به‌جا نياوردى، منتظر اجابت مباش و بدان كه اگر خدا ما را به دعا كردن فرمان نداده بود، ولى ما خالصانه او را مى‌خوانديم، باز از روى فضل و كرم اجابت مى‌كرد، پس چه رسد به اين كه خودش اجابت دعاى كسى را كه شرايط آن را به‌جا آورد ضمانت كرده است.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۳۲۲)
همچنین در سخنی دیگر در این باره فرمود: «هرگاه بنده با نيتى راست و درست و دلى با اخلاص، خداوند تبارک و تعالى را بخواند و به عهد خداوند عزوجل نيز وفا كند، دعايش مستجاب مى‌شود. اما اگر خداوند عزوجل را بدون نيت و اخلاص بخواند، دعايش اجابت نشود. مگر نه اينكه خداوند متعال می‌فرمايد: «به عهد من وفا كنيد، به عهد شما وفا مى‌كنم؟ پس كسى كه وفا كند، وفا بيند.»(محمدباقر مجلسی، بحالانوار، ج ۳، ص ۳۶۸)
پيامبر خدا(ص) در پاسخ به كسى كه عرض كرد دوست دارم دعايم پذيرفته شود، فرمود: «خوراكت را پاک گردان و حرام وارد شكمت مكن.»(ابن فهد حلی، عدّة الداعی، ص ۱۲۸) و در سخنی دیگر در این باره فرمود: «درآمدت را پاک كن تا دعايت مستجاب شود؛ زيرا هرگاه آدمى لقمه‌اى حرام به دهان خود ببرد تا ۴۰ روز دعايى از او پذيرفته نمى‌شود.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۳۵۸) و فرمود: «بدانيد كه خداوند، دعايى را كه از دلى غافل و بى‌خبر باشد نمى‌پذيرد.»
امام صادق (ع) فرمودند: «سه دعاست كه از درگاه خداوند متعال رد نمى‌شود: دعاى مرد مؤمن براى برادر مؤمنش كه به خاطر ما نسبت به او مواسات كرده است.» و در آداب دعا نیز به نقل از محمد بن مسلم از امام صادق(ع) که فرمودند: «در كتاب اميرالمؤمنين(ع) آمده است: ستايش پيش از خواهش. پس، هرگاه خداوند عزوجل را خواندى ابتدا او را تمجيد كن. عرض كردم: چگونه تمجيدش كنم؟ حضرت فرمود: مىگويى: اى كسى كه از رگ گردن به من نزديكترى، اى كسى كه ميان انسان و دلش حائل مى‌شوى، اى كسى كه در بالاترين چشم‌اندازى، اى كسى كه مثل و مانندى ندارى.»(محمدباقر مجلسی، بحارلانوار، ج ۲۰، ص ۳۱۵)
در سخنی دیگر فرمود: «هر كه مى‌خواهد از خداوند عزوجل حاجتى طلب كند، به صلوات فرستادن بر محمد و خاندان او آغاز نمايد، سپس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمد و آل محمد صلوات فرستد؛ زيرا خداوند عزوجل كريمتر از آن است كه آغاز و انجام دعا را بپذيرد و وسط را وا گذارد؛ چراكه صلوات بر محمد و آل محمد از خداوند پوشيده نمى‌ماند» و فرمود: «در دعا ابتدا بايد خدا را ستود، سپس به گناه اعتراف کرد و آن‌گاه حاجت خواست.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۳۸۳)
اثرات دعا برای همکیشان
پيامبر خدا(ص) درباره اثر دعا برای همکیشان فرمود: «هرگاه يک نفر دعا مى‌كند، براى همه دعا كند؛ زيرا اين دعا به اجابت نزديكتر است. كسى كه پيش از دعا كردن براى خود، براى چهل نفر از برادرانش دعا كند، آن دعا در حق آنان و در حق خودش مستجاب شود.»(محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۳۱۳)
امام صادق(ع) درباره آثار دعای جمعی فرمود: «هيچ‌گاه چهار نفر گرد نيامدند و براى مطلبى به درگاه خدا دعا نكردند، مگر اينكه با اجابت آن دعا از هم پراكنده شدند.»(محمد بن یغقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۴۸۷)
پيامبر خدا(ص) درباره زمان اجابت دعا فرمود: «هر كه نمازى واجب به جاى آورد، نزد خداوند دعايى مستجاب دارد» و نیز فرمود: «بهترين زمان براى اين كه خداوند عزوجل را بخوانيد سحرگاهان است. سپس اين آيه را كه نقل سخن يعقوب(ع) است تلاوت كرد: «به‌زودى از پروردگار خود براى شما آمرزش مى‌خواهم» و فرمود: دعا كردن براى آنها را به وقت سحر موكول كرد.»(محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص۴۷۷)
امام باقر(ع) درباره آثار دعا برای برادر ایمانی و همکیش فرمودند: «دعايى كه زودتر از همه به اجابت مى‌رسد، دعايى است كه برادر مؤمن در غياب برادرش مى‌كند، چون ابتدا براى برادرش دعا كند، فرشته‌اى كه بر او گماشته شده است گويد: آمين، تو را نيز دو چندان آن باد.»(محمد بن یعقوب کلینی، الكافی، ج ۴، ص ۵) و نیز حمران بن أعين گفته است: «بر امام باقر(ع) وارد شدم سپس به او گفتم: مرا سفارش كن فرمود: بر تو باد دعا كردن براى برادرانت در غياب آنها؛ زيرا اين كار روزى را فرو مى‌ريزد؛ حضرت اين جمله را سه بار فرمود.»
امام صادق(ع) نیز درباره برکات دعا برای همکیشان فرمودند: «دعاى مسلمان براى برادرش در غياب او، به دعاكننده روزى مى‌رساند و بلا را از او بر مى‌گرداند و فرشته به او مى‌گويد: تو را نيز دو چندان آن دعا باد.»(محمدباقر مجلسی، بحالانوار، ج ۱۱، ص ۳۶۵)