|
|
مهدی شجریان:
رعایت عفاف ارتباط مستقیمی با شرایط فرهنگی جامعه دارد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اهمیت عفاف، بیش از اینکه ارتباط مستقیمی با جنسیت داشته باشد ارتباط مستقیمی با اوضاع فرهنگی یک جامعه دارد. در شرایط عادی، زن و مرد مامور به رعایت عفاف هستند اما در شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی ممکن است یک صنف بیشتر مورد خطاب قرار گیرند.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نقل از خبرنگار ایکنا، نشست «قرآن و عادلانه بودن عفاف» امروز شنبه ۲۶ فروردین‌ماه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی شجریان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست سخنرانی کرد. در ادامه متن سخنان وی را می خوانید:
عدالتی که در این عنوان، مد نظرم هست عدالت در روابط زن و مرد یا به تعبیری عدالت جنسیتی است. البته عدالت جنسیتی معانی مختلف دیگری هم دارد که مورد نظر بنده نیست بلکه از نظر بنده عفاف به عنوان یک فضیلت اخلاقی، عبارت است از خویشتن‌داری در تمایلات جنسی که علمای اخلاق به آن عفاف به معنای اخص هم می‌گویند اما سؤال بنده این است که خویشتن‌داری در مسائل جنسی چه نسبتی با مردان و زنان دارد و آیا این نسبت عادلانه است یا خیر؟ بحث عفاف دارای پیشینه است و برخی عبارات اندیشمندان ما و تلقی عمومی، بعضاً به این سمت گرایش دارد که عفاف مسئله‌ای مربوط به زنان است اما در این میان زن بودن یا مردن بودن نقش تعیین کننده ندارد و هر دو صنف نیازمند تدبیر عقلانی در این زمینه هستند. علمای اخلاق هم بین عفت و عقل ارتباط برقرار کرده‌اند.
دیدگاه سیدرضا صدر درباره عفاف
مرحوم آیت الله سیدرضا صدر، کتابی با عنوان «استقامت» دارند و وجه تسمیه‌ای که برای این عنوان مطرح میکنند این است که این کتاب را برای عفت‌پیشگی زنان نوشته‌اند و اساساً مخاطب ایشان زنان هستند. ایشان می‌گوید «تنها سرمایه زن، عفت و پاکدامنی اوست. زن اگر عالی‌ترین معلومات را داشته اما پاکدامنی نداشته باشد ارزش واقعی ندارد و حتی زنان برای وی ارزشی قائل نیستند اما اگر پاکدامن باشند محترم‌ترین زن خواهد بود و خداوند هم چنین کسی را دوست دارد». در اینجا مخاطب، زن و همسر و دختر هستند و اینگونه استشمام می‌شود که گویا عفت مختص زنان است در حالی که عفاف هم برای زن و هم مرد است.
حال بر فرض اینکه پذیرفتیم عفت فضیلت اخلاقی مشترک بین زن و مرد است آن وقت سوال می‌شود آیا اهمیت عفاف برای زنان بیش از مردان است؟ در این مورد پاسخ‌های صریحی وجود دارد که گفته شده عفت اهمیت بیشتری برای زنان دارد. بنده دو استدلال برای این ادعا پیدا کردم که عفت برای زنان مهمتر است. استدلال اول، خطرپذیری زنان است. این خطرپذیری در مقابل قدرت بدنی بیشتر مردان است لذا چون مردان از نظر بدنی بر زنان تفوق دارند بنابراین به راحتی می‌‌توانند زنان را مورد آسیب قرار دهند در نتیجه باید زنان بیشتر اهل عفت باشند.
دیدگاه شهید مطهری درباره عفاف
استدلال دوم، میل بیشتر زنان به خودنمایی است که این را هم لازمه عفاف بیشتر زنان محسوب کرده‌اند. شهید مطهری نیز به این موضوع اشاره و فرموده‌اند علت اینکه در اسلام دستور پوشش مختص زنان است این است که خودنمایی مختص زنان است و زن به حکم طبیعت خاص خود می‌خواهد دلبری کند. معتقدم این دو استدلال محل تأمل است چون از طرفی بین خطرپذیری بیشتر زنان با اهمیت بیشتر عفت برای زنان ملازمه نیست بلکه می‌توان گفت به دلیل همین قدرت بیشتر، مردان مامور به رعایت عفاف متناسب با قدرت خود هستند یعنی با کنترل قوای جسمی، خود را از مسیر تجاوز به زنان دور کنند بنابراین مردان هم به دلیل خطر آفرینی مامور به رعایت عفاف هستند.
درباره استدلال دوم هم تردید وجود دارد؛ بر فرض بپذیریم میل به خودنمایی در میان زنان، بیش از مردان است آن وقت باید سوال کنیم به چه دلیل وجود بیشتر این میل ملازم با عفاف بیشتر محسوب شده است؟ اینکه میل به خودنمایی مختص زنان محسوب شده محل تامل است چراکه میل به خودنمایی در مردان هم وجود دارد. البته مرد با آرایش صورت خودنمایی نمی‌کند اما با لباس‌های مردانه و سخنان جذاب می‌تواند خودنمایی و دلربایی کند. جالب است که در روایات هم به چنین چیزی اشاره شده و از جمله گفته شده که فردی بر امام رضا(ع) وارد شد و دید محاسن را خضاب کرده‌اند. علت را پرسیدند که امام فرمودند برخی زنان عفت را کنار می‌گذارند چون مردان زیبا نیستند و خود را اصلاح و خضاب نمی‌کنند. این نشان می‌دهد که جاذبه‌هایی هم در مردان برای گمراهی زنان وجود دارد. بنابراین نباید عفاف را به یک گروه اختصاص داده یا به صورت افراطی باری یک گروه مهمتر قلمداد کنیم.
توصیه قرآن به رعایت عفاف
به نظر می‌رسد که اهمیت عفاف، بیش از اینکه ارتباط مستقیمی با جنسیت داشته باشد ارتباط مستقیمی با اوضاع فرهنگی یک جامعه دارد. در شرایط عادی، زن و مرد مامور به رعایت عفاف هستند اما در شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی ممکن است یک صنف بیشتر مورد خطاب قرار گیرند. مثلاً وقتی مردان خیابان‌گرد در سطح شهر زیاد شوند و دنبال سوژه‌ای برای بی‌عفتی باشند رعایت عفاف در این شرایط برای مردان مهمتر است. از طرفی در شرایطی که زنان به شدت اهل تبرج و خودنمایی و آلوده‌سازی مرد‌ها باشند در این شرایط مردان بیشتر ملزم به رعایت عفاف هستند.
در آیات ۵۹ و ۶۰ سوره احزاب آمده است: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا؛ ای پیغمبر (گرامی) با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها (به عفّت و حرّیت) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت (هوس رانان) آزار نکشند بسیار نزدیکتر است و خدا (در حق خلق) بسیار آمرزنده و مهربان است. البته (بعد از این) اگر منافقان و آنان که در دلهاشان مرض (و ناپاکی) است و هم آنها که در مدینه (بر ضد اسلام) تبلیغات سوء میکنند (و دل اهل ایمان را مضطرب و هراسان می‌سازند) دست (از این زشتی و بدکاری) نکشند ما هم تو را بر (قتال) آنها بر انگیزیم (و بر جان و مال آنها مسلط گردانیم) که از آن پس جز اندک زمانی در مدینه در جوار تو زیست نتوانند کرد» در این دو آیه، زنان ملزم به رعایت پوشش شده‌اند و البته از برخی مردان مزاحم یاد شده است. در آیه ۵۹ ابتدا به زنان توصیه به رعایت پوشش شده اما در آیه بعد بیان آیه خطاب به مردان تهدید آمیز است و حتی گفته شده که اگر این رویه ادامه داشته باشد پیامبر ما شما را تبعید خواهد کرد. بنابراین دستور عفاف به زنان، توام با غفران الهی و بیان نرم، و خطاب به مردان همراه با عتاب و تهدید بیان شده است و این روندی است که ما در جوامع اسلامی، عکس آن را مشاهده می‌کنیم و زنان را ملزم به رعایت عفاف می‌دانیم اما در مورد مردان به صورت رقیق‌تر و ملایم‌تر عمل می‌کنیم.
منبع:
خبرگزاری ایکنا
اخبار پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی, دکتر مهدی شجریان, نشست های رمضانی پیرامون عدالت اجتماعی در قرآن
|
|