به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، نشست علمی «منزلت و نقش مادران اهل بیت(ع) و امامان شیعه در تمدن اسلامی» صبح امروز ۳۰ مهر در دانشگاه الزهرا تهران برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری؛ هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
پرداختن به مادران ائمه یکی از ضروریاتی است که لازم است مورد توجه ویژه قرار بگیرد. اسلام جایگاه ویژه‌ای برای زنان قائل شده ولی در اینکه زنان در طول تاریخ مورد بی‌توجهی قرار گرفتند تردیدی وجود ندارد. در همین راستا می‌خواهم درباره آثار تمدنی ازدواج‌های ائمه نکاتی مطرح کنم. اگر بخواهیم نگاه تمدنی به زندگانی ائمه با نگاه به همسران ائمه داشته باشیم اولین نکته این است که زندگانی ائمه ادامه جامعه‌ای است که پیامبر(ص) ترسیم کردند. پیامبر(ص) به دنبال آرمانشهری بودند که نمونه آن را در مدینه می‌توانیم ببینیم یعنی آرمانشهر ایشان در مدینه النبی شکل گرفته است. اگر حرکت پیامبر(ص) ادامه پیدا می‌کرد شاید آرمانشهر اسلامی شکل می‌گرفت ولی این اتفاق نیفتاد.
راهبرد اصلی پیامبر(ص) را می‌توان راهبرد تمدنی دانست که با معیارهای دینی برای ساختن و تشکیل آرمانشهر اسلامی در پیش گرفته بود. در این آرمانشهر اسلامی که پیامبر(ص) دنبالش بود انسانیت حاکم بود. طبیعتا این راهبرد پیامبر(ص) در زندگانی دیگر ائمه هم همچنان ادامه پیدا کرد که به صورت مشخص تا پایان عصر حضور این وضعیت را می‌توانیم در همه ابعاد ببینیم که من فقط به بعد ازدواج ائمه تمرکز می‌کنم.
اگر بخواهیم به مولفه‌های تمدنی ازدواج ائمه نگاه کنیم یکی از مهمترین مولفه‌های اسلامی تکریم انسان است تکریمی که برگرفته از قرآن کریم است. در جامعه مسلمانان به تناسب آنچه پیش از اسلام در جامعه عربی وجود داشت نگاه جالبی به زن وجود نداشت و جایگاهی برای زن متصور نمی‌شدند. گرچه پیامبر(ص) تلاش کرد این نگاه را برگرداند ولی مسیر از رحلت پیامبر(ص) تغییر پیدا کرد یعنی ریل‌گذاری پیامبر(ص) به مسیر دیگری رفت. این سبب می‌شود یک مقدار انحراف را در جامعه ببینیم از همین منظر می‌توان ازدواج ائمه با افراد مختلف را برخاسته از نگاهی اینچنینی یعین برخاسته از تکریم انسان دانست.
حاکمیت پس از پیامبر(ص) حاکمیتی متعصبانه بود و تعصب خاصی نسبت به جامعه عرب و حتی در عرب به قریش وجود داشت. از این رو در میان ائمه از عصر امیرالمومنین(ع) ازدواج‌هایی با زنانی خارج از قریش دیده می‌شود و این جریان ادامه دارد تا دوران امام صادق(ع) که تحول دیگری شکل می‌گیرد و از این زمان شاهدیم تمام مادران ائمه کنیز هستند. معمولا ائمه اگر با کنیزی ازدواج می‌کردند آن را آزاد می‌کردند و بعد از آزادی ازدواج می‌کردند ولی مادران ائمه(ع) را آزاد نکردند یعنی مادران ائمه در حالت کنیزی برای ائمه فرزندی به دنیا آوردند. یکی از مهمترین نکاتی که باید در این زمینه به آن توجه داشت تکریم انسان است یعنی امام می‌خواهد اشاره کند این کنیز با فرد غیر کنیز هیچ تفاوتی ندارند.
یکی دیگر از مولفه‌ها سرمایه اجتماعی است؛ ایجاد سرمایه از مهمترین نکاتی است که می‌توانیم در ازدواج‌های ائمه ببینیم. یکی از مهمترین نکاتی که پیامبر(ص) دنبالش بود ایجاد سرمایه اجتماعی مهمی بود که با اتکا به آن حاکمیت خودش را پیش ببرد. ائمه(ع) نیز از راهکارهایی در این راستا استفاده کردند که یکی از آنها ازدواج بود. در ادامه می‌توان گفت جهانی اندیشیدن یکی دیگر از مولفه‌های تمدنی اسلامی که حضور این مولفه را نیز در ازدواج ائمه شاهد هستیم.