به گزارش ایسکا: نویسنده در کتاب «علوم قرآن» تلاش کرده تا در حد توان، روایات مربوط به علوم قرآن را در یک مجموعه تدوین و علوم قرآن قابل استفاده از روایات اهل بیت(ع) را ارائه و نشان دهد که همهی نویسندگان این فن ریزهخوار خوان آن عالمان الهی هستند.
وی برای تامین این هدف، پژوهش حاضر را بر اساس معیارهای ذیل تدوین کرده است:
1- گردآوری روایات قابل استفاده در مباحث علوم قرآنی.
2- تنظیم موضوعی و تخصصی روایات بر اساس عناوین و مباحث علوم قرآنی.
3- عدم توجه به اسناد احادیث؛ زیرا چنین کاری مجالی واسع میطلبد.
4- استفادههای مکرر از احادیث مشتمل بر مباحث متنوع با تقطیع مناسب.
5- اختصاص استفاده از روایات، به منقول از اهل بیت(ع) و منابع امامیه، مگر در موارد نیاز و ضرورت، یعنی مواردی که که احادیث اهل سنت کمکی به فهم بهتر مطلب کند.
6- تلاش برای توضیح روایات و تبیین وجه استفاده از آنها.
7- کتاب با تاریخ قرآن که شامل وحی و نزول، جمع و تالیف و... است، آغاز شده و سپس مباحث مقدماتی تفسیر؛ مانند ظاهر و باطن، ناسخ و منسوخ، سلامت قرآن از تحریف، حجیت برداشتهای قرآنی و... ادامه یافته و در ادامه، خود تفسیر و به تبع آن تاویل مطرح شده است.
8- در ترجمه آیات از منبع خاصی استفاده نشده، بلکه گزینشی عمل شده و حتی در ترجمه یک آیه به چند ترجمه مراجعه شده است.
در مقدمه این کتاب آمده است: رسول خاتم(ص) اهل بیت(ع) را اهل ذکر خواند[1] و آنان را مرجعِ شناختِ کامل قرآن معرفی و امت اسلامی را به آنان ارجاع داد. علی(ع) که ناقل رهاورد نبوی است، فرمود: «إنّ القرآن مع أهل بیته، وهم التراجمة عنه، المفسرون له، وجب أخذ ذلک عنهم ومنهم، قال الله تعالى "فاسئلوا أهل الذکر إن کنتم لا تعلمون"[2]؛ قرآن همراه اهل بیت است (و این دو از هم جدا شدنی نیستند)، و آنان ناقلان معنا از جانب رسول خدا و (خودشان نیز) مفسران قرآن هستند، پس واجب است دریافتِ (نقلها و تفسیرها) از آنان؛ خدای تعالى فرمود: "از اهل ذکر بپرسید اگر نمیدانید".[3]
خاتم الانبیاء(ص) بر هیچ مطلبی مانند رجوع به اهل بیت(ع) تاکید نفرموده؛ احادیثی نظیر: "حدیث ثقلین" که متواتر است، حدیث امان: «النجوم أمان لأهل الأرض من الغرق، وأهل بیتی أمان لامتی من الاختلاف...»[4]، حدیث سفینه: «مثل أهل بیتی مثل سفینة نوح من رکبها نجا ومن تخلف عنها غرق»[5] و نظایر اینها که بسیارند، همه تاکید دارند که برای شناخت کامل قرآن تنها مرجع اهل بیت(علیهم السلام) هستند.
این همراهان قرآن، داناترین افراد بشر برای معرفی قرآن، مبیّن حقایق آن، و واسطهی فیض در بهرهمندی از انوار درخشان آن هستند؛ زیرا اهل بیت(ع) مخاطبان اصلی قرآنند و «إنما یعرف القرآن مَن خوطب به»[6]؛ (کُنه و ژرفای) قرآن را آن کس میشناسد که خطاب به او (نازل) شده است.
وجود اهل بیت(ع) نیاز همیشگی بشر به عالیترین استاد برای استفاده کامل از قرآن است. امام صادق(ع) فرمود: «إنّا أهل البیت، لم یزل الله یبعث فینا من یعلم کتابه من أوله إلى آخره»[7]؛ ما اهل بیتی هستیم که خدا، همواره در میان ما کسی را میگمارد که قرآن را از آغاز تا انجامش میداند (و میشناسد).
با توجه به حقیقت یاد شده است که دانشمندان عصر اهل بیت(علیهم السلام)، به دانایی بینظیر آنان در تفسیر قرآن و سایر علوم معترف بودند.
ابن عباس میگوید: "آنچه از تفسیر فراگرفتهام، از علی بن ابیطالب(ع) است."[8] و سعید بن مسیب میگوید: «کسی از مردم، غیر از علی بن ابی طالب نگفته: «سلونی»[9] و عبد الملک بن سلیمان میگوید: به عطا گفتم: آیا در میان اصحاب محمد عالمتر از علی وجود دارد؟ گفت: «لا والله لا أعلمه»؛ نه به خدا کسی را نمیشناسم.[10]
و اعترافاتی نظیر: «قرآن بر هفت حرف (هفت مرتبه طولی معنایی) نازل شده و کلمهای از قرآن نیست که ظاهر و باطنی دارد و براستی که علم ظاهر و باطن نزد علی بن ابی طالب است»[11]، از ابن مسعود و امثال او، در منابع اسلامی، اعم از امامیه و اهل سنت، شاهد صدق مدعاست.
در حدیثی قدسی که امام رضا(ع) از پدرانش از پیامبر(ص)، از جبرئیل از میکائیل، از اسرافیل، از خدا جل جلاله نقل میفرمایند، از جمله مسئولیتهای علی(ع) بیان کتاب خدا عنوان شده است.[12]
روایات باب متشابهات به ما فهماندهاند که اهل بیت (علیهم السلام) راسخان در علم هستند و آنان عالمان به تاویل قرآن میباشند.[13]
پس، برای فهم صحیح قرآن، باید از محضرشان بهره برد و معیارهای تفسیرِ صحیح را که به دور از هوای نفس و تفسیر به رأی است، از آنان فراگرفت.
در میان معارف مربوط به قرآن، علوم قرآن تقدم رتبی دارد؛ زیرا قواعد و کلیاتی را به ما میآموزند که قبل از ورود به خود قرآن به آنها نیاز داریم.
در علوم قرآن مجموعه مسائلِ حول قرآن کریم که تفسیر و تبیین ویژگیها و اهداف کتاب الهی جزئی از آن است، مورد بحث قرار میگیرد.
علوم قرآنی، دانشهای مربوط به قرآن کریم است؛ مانند نزول، جمع، ترتیب، کتابت، قراءت، تفسیر، اعجاز، ناسخ و منسوخ و رفع شبهه از این کتاب الهی و علومی مانند آن.
با توجه به آنچه گفتیم، داناترین افراد به علوم قرآن بعد از پیامبر(ص)، علی(ع) و فرزندان معصوم او هستند.
بر اساس این اندیشه، بر آن شدیم تا در حد توان، روایات مربوط به علوم قرآن را در یک مجموعه تدوین و ارائه نماییم. ما در این نوشتار نه مدعی جامعیت هستیم و نه مدعی نهایت دقت، و فقط راهی را آغاز کردهایم که امیدواریم ادامهی مبارکی داشته باشد و ابتر نماند.