اولين نكته اينكه بايد بدانيم عدم اعطاي خداوندي خود نوعي اعطاء است و ارزش انسان بر اساس امور معنوي مي باشد.

اگر مادري را ديديد كه بر فرزند مريض خود خرده مي گيرد و به او داروي تلخ مي دهد، هيچگاه او را مذمت نمي كنيد. چرا كه او صلاح طفل خود را مي خواهد. پروردگار عالم هم گاهي با عدم اعطاء خود راه تكامل و ترقي انسان را پيش پاي او قرار مي دهد.

با اين تفاصيل، بايد دانست تفاوت در كيفيت خلقت انسان‏ها نتيجه ولازمه حتمى نظام‏مندى و قانون‏مندى جهان هستى است؛ يعنى:

1- نظام خلقت، نظام علت و معلول است و هيچ معلولى بدون علت به وجود آمدنى نيست، وتخلف هيچ معلولى از علت تامه‏اش ممكن نيست (اصل ضرورت علّى).

2- رابطه علت و معلول داراى مكانيسم و ارگانيسم معين است چنان نيست كه از هر علتى، هر معلولى ايجاد شود، به تعبير ديگر هر علت معينى معلول معينى دارد (اصل سنخيت علت و معلول).

اگر دو اصل فوق با ژرفكاوى دقيق فلسفى مورد بررسى قرار گيرد مشخص خواهد شد كه مثلا بينا يا نابينا  تولد يافتن يك فرد يا از دنيا رفتن يك كودك و حيات طولاني يك انسان ديگر، لازمه مجموعه عللى است كه در به وجود آوردن وى دست داشته‏اند. در اين امور عوامل بسيار متعددى دخيلند، حتى كيفيت آميزش والدين، زمان، مكان، روحيات و حالات روانى، وضعيت جسمى، نوع و مقدار غذاهايى كه مصرف كرده‏اند و... هريك به سهم خود نقشى در كيفيت تكوين جنين ايفا مى‏كنند. ممكن است پرسش شود كه آيا خداوند نمى‏تواند باتفاوت چشمگيرى كه همه اين عوامل دارند تأثير همه را يكسان سازد؟ پاسخ آن است كه چنين چيزى سر از تناقض درمى‏آورد؛ زيرا لازمه آن اين است كه علت باشد و تأثير نكند و علت بودن و تأثير نكردن تناقض آميز است و يا معلولى بدون علت پديد آيد و لازمه آن اين است كه كل طرح نظام آفرينش به هم بخورد؛ زيرا در اين صورت پديد آمدن هر چيز از هر امر نامربوطى محتمل مى‏شود.

براى آگاهى بيشتر ر.ك: («عدل الهى» ، شهيدمطهرى ، بحث راز تفاوت‏ها).

البته هر كس در اين دنيا امكانات بيشترى دارد مسؤوليت بيشترى هم متوجه اوست. اگر كسى اندامى زيبا و يا استعداد خوب دارد، در قبال آن مسؤوليت بيشترى هم دارد. علاوه بر آن خطرات فزون‏ترى نيز او را تهديد مى‏كند.

كسى كه در قله كوه است، اگر پرتاب شود بيشتر آسيب مى‏بيند تا كسى كه چند مترى از كوه بالا رفته است. بنابراين تكليف و مسؤوليت هر فرد به ميزان عقل و ديگر امكانات خداداى او بستگى دارد. ما در مقام مقايسه دچار قضاوت‏هايى مى‏شويم كه اصولى و حساب شده نيستند. براى مثال هندوانه‏اى كه سى كيلو وزن دارد و هندوانه‏اى يك كيلو، آيا به هندوانه يك كيلويى ظلم شده است؟! آن هنداونه در شرايطى قرار داشته كه بيش از يك كيلو امكان رشد نداشته، ولى هنداونه ديگر در شرايط مناسب‏ترى قرار داشته و رشد بيشترى كرده است. هيچ تبعيض و بى‏عدالتى هم صورت نگرفته است. هندوانه يك كيلويى كمال خودش را داراست. خواهيد گفت، چرا خداوند شرايط رشد را متفاوت قرار داده است؟ آيا بهتر نبود در تمامى زمين و تمامى نقاط هندوانه‏ها يك شكل و اندازه و رنگ مى‏شدند ؟! روشن است كه در اين صورت بايد ما جهانى را فرض كنيم كه همه چيز آن يكنواخت و يك سطح است و هيچ حركتى هم در آن مشاهده نمى‏شود؛ زيرا همه چيز در رتبه اعلاى خود قرار دارند. اين جهان، جهان ماده و طبيعت و حركت است و لازمه چنين وضعيتى اختلاف مراتب و درجات است.

حال به محيط انسانى باز مى‏گرديم، از نظر شما معناى عدالت آن است كه همه افراد بشر در يك سطح يك شكل باشند؛ مثلا همه زيبارو و خوشگل؟ آيا در اين صورت زيبايى معنا داشت؟! وقتى همه زيبا باشند ديگر زيبايى قابل شناسايى نيست. گذشته از اين چرا فقط زيبا؟ بهتر نبود همه بوعلى‏سينا و انيشتن و ... بودند كه در اين صورت عالم و دانشمند نيز فاقد معنا بود و اگر چنين حالتى در موجودات عالم بود كه همه چيز مرتبه‏اى از كمال به صورت مساوى قرار داشتند. جهان يخبندانى بود كه هيچ حركت و تلاشى در آن تحقق پيدا نمى‏كرد.

زشت‏ترين و ناقص‏ترين افراد بشر نيز از هستى برخوردارند و در پلكانى از كمال ايستاده‏اند و به نوبه خود خانه‏اى از جدول حيات را پر كرده‏اند.

آدمي زنده به عقايد و مرام و باورهاي خويش است و براستاي آنچه باور دارد عمل مي كند. اگر باور بر عدل الهي آنگونه كه گفته شد در كمون وجود و عمق جان ما رسوخ كرده باشد هرگز نه برخورداري از نعمت هاي الهي و يا آنچه نعمت مي پنداريم مي تواند موجب طغيان گردد و نه محروميت از آنچه نعمت مي شماريم مي تواند مارا انزوا طلبي و فسردگي بكشاند چه مي دانيم كه آدمي جهت رسيدن به اهداف دنيوي و بهرمندي بدنيا نيامده است. هدف از خلقت او بندگي است و اين بندگي چه در موقعيت عالي اجتماعي باشد چه در پائين ترين و چه در برجسته ترين پايگاه اقتصادي باشد و چه در سافلترين درجه بايد انجام بگيرد. چه همانگونه كه بيان شده است هيچ يك از اين برخورداريها و محروميت ها نشان برتري و پائين ترين نيست و در شخصي به آنچه دارد آزموده مي شود. لذا اگر اين انديشه بر وجود او حاكميت پيدا كند و با اين ذهنيت زندگي نمايد و به تعبير ديگر باورهاي اسلامي بر حيات او دامن گسترده داشته باشد هرگز نبايد نشاط خود را از كف دهد و سر بر زانوي غم گذارد چون مي داند كه هر شخصي بي ترديد از برخي نعمت ها محروم است و اينگونه نيست همگان از تمام نعمت ها و در عاليترين مرتبه ي آن برخوردار باشند.

پس با اين تفاصيل به خوبي معلوم مي شود كه خلقت كودكاني كه در بدو تولد مي ميرند و از حيات محروم مي شوند چيست. در كل بايد بدانيم تمام خلقت پروردگار عالم با حكمت خاص بوده و اينكه ما آن حكمت را ندانيم دليل بر نبودن حكمت نيست.

و اما نكته آخر اينكه عدم استمرار حيات و اينكه كودكي در سن كم از دنيا مي رود معلول عواملي است و نظام عالم نظام علي و معلولي است.