دشتکی، غیاثالدین منصور؛ اخلاق منصوری؛ تهیهکننده: مرکز احیای آثار اسلامی؛ چاپ اول، قم: پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی، بهار1391، 300 ص رقعی.
***
غیاثالدین منصور دشتکی شیرازی فرزند صدرالدین محمد دشتکی (866-948) از علمای ذوفنون شیراز است که تألیفات مختلفی در تفسیر، کلام، فلسفه، عرفان، منطق و اخلاق داشته است. جام جهاننما یکی از تألیفات وی در حوزه اخلاق و حکمت عملی است و کتاب حاضر که اخلاق منصوری نامیده شده است، تصحیح قسمتی از کتاب جام جهاننماست.
نویسنده در پی بیان چیستی و ماهیت انسان و سعادت دنیوی و اخروی او، بیان اصول اخلاق و قانون حفظ صحت نفس و فضایل و آداب ملوک است.
روش نویسنده از یکسو انتقادی است؛ چراکه در جاهای مختلف کتاب حاضر به نقد آرای جلالالدین دوانی پرداخته است. همچنین در پردازش مطالب، در بخش اول کتاب شیوه اخلاقیـ فلسفی و در بخش دوم شیوه اخلاقی ـ عرفانی دوانی را در مباحث خود در پیش گرفته است.
اما مصححان کتاب به شیوه تلفیقی به تصحیح متن پرداختهاند. چنانچه نویسنده آیات، روایات، اشعار یا سخنی را آورده، مصححان سعی کردهاند تا منبع آن را در پاورقی بیاورند و از میان نسخههای خطی کتاب، نسخهای را انتخاب کردهاند که به سلیقه و ذوق و شیوه مؤلف نزدیکتر است.
پیش از آنکه متن اخلاق منصوری ذکر شود، به تفصیل به اندیشههای اخلاقی و سیاسی و آثار و تألیفات و استادان و شاگردان غیاثالدین منصور دشتکی پرداخته شده و سپس متن کتاب اخلاق منصوری آمده است.
اخلاق منصوری دارای دو بخش و به تعبیر نویسنده دو مجله و یک خاتمه است.
در بخش اول (یا مجله اول)، در چهار فصل به مبادی علم اخلاق پرداخته شده است: 1. انّیت نفس مجرد و روح اسپهبد؛ 2. بیان هیکل انسان؛ 3. انسان خلیفه الهی؛ 4. هدایت طیق نیل به سعادت. در این بخش نویسنده چیستی و ماهیت انسان و سعادت دنیوی و اخروی او را بیان کرده است.
بخش دوم (یا مجله دوم) درباره طریق تهذیب اخلاق و چگونگی سلوک با خلایق است و خود این بخش سه فصل دارد:
1. نقد و بررسی و تحلیل و دستهبندی جلالالدین دوانی از قوای نفس ناطقه انسان و فضایل و رذایل اصلی وفروع آنها؛ 2. قانون حفظ صحت نفس؛ 3. فضایل و آدابی که ملوک، وزرا و قضات باید در رفتار خویش رعایت کنند. نویسنده در خاتمه کتاب به مباحثی درباره عشق پرداخته است.
غیاثالدین دشتکی در این کتاب طبق نظریه «فیض» معتقد است منشأ وجود عالم هستی، عشق و محبت ازلی به عالم است. از میان موجوداتی که از موهبت و فیض «وجود» بهرهمند گشتهاند، انسان شأنی عالی دارد و جامع خصوصیات موجودات هستی است. او بر آن است که انسان با اینکه ماهیت دوگانه دارد و با وجود شدت کدورت و کثرت ظلمت و با وجود بُعد حیوانی و شیطانی نفس او، بُعد روحانی انسان محل دریافت حقایق انوار و دقایق اسرار است. دشتکی حکمت، عفت، شجاعت، و عدالت را جنس و اصل فضایل و اخلاق میشمارد و به بیان قواعدی میپردازد که رعایت آنها به حفظ سلامت نفس منجر میشود.
تاریخ بروز رسانی شنبه بیست و سوم فروردین ماه 1399