چکیده
پیوند زناشویی، نقطه عطفی در زندگی انسان هاست و از جمله مسائل مطرح و مورد ابتلایی به شمار می رود که دو گنجینه گرانبهای معرفت؛ یعنی قرآن و اهل بیت درباره آن راهکارهای مفید و حیاتی داده اند و اکنون نگارنده این افتخار را دارد که این پیوند مقدس را از نگاه قرآن و روایات مورد ارزیابی قرار دهد تا در این جهت، جوانان و همه ی کسانی که زندگی خودشان را بی همسر و همدل می گذارانند، با انتخاب شایسته و مفید از نردبان ترقی بالا روند.
مخاطبان می توانند اهمیت و ضرورت و هدف از ازدواج را به ترتیب در آیات 32 از سوره ی مبارکه نور، 36 از سوره ی مبارکه یس و 21 از سوره ی مبارکه روم مطالعه کنند.
در این آیات این مطالب فهمیده می شود که ازدواج، مطابق طبیعت، فطرت، شرع، عقل و سنت رسول اکرم9، نشاط بخش و هدیه ی خداست. پس باید هر چه زودتر به این امر مقدس توجه کرد.
ما نیاز به فرهنگ سازی در همه ی عرصه های ازدواج داریم. همسرگزینی مثل هر امر مهم دیگر، نیاز به تعلیم دقیق به جوانان دارد.
قرآن کریم در این زمینه توصیه هایی دارد که به طور خلاصه عبارتند از:
الف: شناخت ویژگی های همسر قبل از ازدواج.
ب: همسران، همتای یکدیگر باشند که این خصوصیت، مهم ترین ویژگی می باشد.
ج: عدم رابطه ی نامشروع و پنهانی قبل از ازدواج.
د: رعایت اصول و آداب خواستگاری.
ه: جدی گرفتن مراحل تحقیق و همچنین مشورت و توکل به خدا قبل از تصمیم گیری نهایی.
واژگان کلیدی: کفویت، بلوغ در ازدواج، رشد، إنکاح و نکاح، آرامش، مشکلات حقیقی و مشکلات ساختگی در ازدواج.
مقدمه
با توجه به این که همسرگزینی مفهومی است نسبتاً بدیهی و قابل شناخت برای اذهان، لکن می توان یک تعریف لغوی و اصطلاحی برای این موضوع گفت: معرفت پیداکردن به کلیه ی جوانب این بحث و بررسی ابعاد و زوایای مختلف مقوله ی انتخاب همسر از دیدگاه قرآن کریم. بسیاری از جدایی ها و طلاق ها در جامعه ما ریشه در انتخاب غلط دارد این امر، ما را به ضرورت این بحث آگاه می کند و از جمله فواید این تحقیق، خدمت به جامعه ی جوان کشور و آگاهی دادن به جوانان می باشد.
کتاب های مختلفی در زمینه ی همسرگزینی نوشته شده مانند: «آئین انتخاب همسر» از ابراهیم امینی، «جوانان و انتخاب همسر» از علی اکبر مظاهری، «گلبرگ زندگی» از حسین دهنوی و «روانشناسی ازدواج» از دکتر افروز؛ ولی با توجه به این که قرآن، نسخه ی شفابخش انسانیت است، این حقیقت، مرا بر آن داشت که این موضوع را با رجوع به تفاسیر و رویکرد قرآن محور ادامه دهم.
با خواندن این تحقیق متوجه می شویم که قرآن، برای ازدواج و انتخاب همسر چه شاخصه هایی را در نظر دارد و کفویت از دیدگاه قرآن یعنی همفکری عقیدتی و ایمانی طرفین که در آیه ی 26 از سوره مبارکه ی نور[1] به این مطلب اشاره شده است.
ساختار این تحقیق دارای 3 بخش می باشد که در کل به این مطالب اشاره دارد: هدف و اهمیت و ضرورت ازدواج، مشکلات و رفع موانع ازدواج، شناخت ویژگی های زوجین، کفویت مهم ترین خصوصیتقرآنی، شیوه های غلط و صحیح همسرگزینی و در پایان تصمیم گیری با رعایت شیوه های صحیح آن که مطالب به شیوه کتابخانه ای جمع آوری شده است.
واژگان کلیدی این تحقیق عبارت اند از: بلوغ در ازدواج، إنکاح و نکاح، رشد، سکونت و آرامش، سنخیت و کفویت.
بخش اول: دورنمایی از ازدواج
فصل اول: تعریف و هدف و ضرورت ازدواج
تعریف صحیح و کامل از ازدواج را کسی می داند که ازدواج، برای او هماهنگی زوج و زوجه معنا دهد یعنی تفاهم و تناسب که این تعریف تا حدی مطابق منطق قرآنی است که می فرماید: «الطیباتُ للطیِّبین ...... و الخبیثاتُ للخبیثین .......»[2]
اهداف ازدواج
طبق فرمایش آیه شریفه 21 از سوره مبارکه روم[3]مهم ترین غرض ازدواج، رساندن افراد به آرامش خاطر و رهاندن آنها از بسیاری از تشویش ها، اضطراب ها و افسردگی ها می باشد.
این آرامش از اینجا ناشی می شود که این دو جنس، مکمل یکدیگر و مایه ی شکوفایی و پرورش یکدیگر می باشند به طوری که هر یک بدون دیگری ناقص است و طبیعی است که میان یک موجود و مکملِ وجودِ او چنین جاذبه ی نیرومندی وجود داشته باشد در نتیجه آنها که پشت پا به این سنت الهی می زنند وجود ناقصی دارند[4]
از آنجا که در ادامه و استحکام این پیوند در میان همسران نیاز به یک کشش و جاذبه ی قلبی و روحی دارد در انتهای آیه ی 21 از سوره مبارکه روم حرف از مدت و رحمت می آید که همان مهربانی و دوستی میان دو همسر است.
مودت و رحمت، هدیه ی خدا به عروس و داماد است و رابطه زن و مرد باید براساس آن دو باشد؛ زیرا عامل بقا و آرامش در زندگی مشترک است.[5]
بعد از این هدف مهم از ازدواج که هان رساندن به آرامش و دل آرام بودن زوجین را متذکر شدیم به اهداف دیگر آن می پردازیم:
1. حفظ عفت و مصونیت از گناه 2. سلامت جسم و روان 3. ایجاد امنیت روانی و امنیت جامعه 4. بقای نسل
اهمیت و ضرورت ازدواج
ازدواج، اقتضای طبیعت انسان است و زوجیت در تمام موجودات وجود دارد که در آیه 36 از سوره مبارکه یس به این مطلب اشاره شده است: «سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ کُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا یَعْلَمُونَ» (منزه است خدایی که تمام موجودات عالم، از جمله گیاهان و انسان ها و آن چه را نمی دانند به صورت زوج آفرید.)[6]
تمامی موجودات از برخورد دو موجود فاعل و منفعل درست می شوند که این دو به منزله ی نر و ماده هستند و اختصاص به انسان و حیوان ندارد بلکه اعم است این آیه، ضرورت ازدواج را روشن می کند.[7]
همچنین ابتدای آیه 32 از سوره مبارکه نور «وَأَنکِحُوا الْأَیَامَى مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ ...» اهمیت ازدواج را بیان می کند.
تعبیر «أنکحوا» (آنها را همسر دهید) با این که ازدواج یک امر اختیاری است و بسته به میل طرفین دارد، مفهومش این است که مقدمات ازدواج آنها را فراهم کنید. مانند: پیدا کردن همسر مناسب، کمک های مالی، تشویق به ازدواج ساده و به هنگام.
بدون شک اصل تعاون اسلامی ایجاب می کند مسلمان ها در همه ی زمینه ها به یکدیگر کمک کنند ولی تصریح به این امر در مورد ازدواج، دلیل بر اهمیت ویژه آن است.[8]
فصل دوم: مشکلات و موانع ازدواج و راه حل های آن با رویکرد قرآن محور
همان گونه که ایجاد بستر مناسب برای ازدواج آیان وظیفه ی آحاد جامعه است بلکه رفع موانع هم از واجبات این امر مهم به شمار می آید و تک تک افراد جامعه در رفع موانع سهیم اند.
عمده ترین مشکل و مانع در ازدواج که قرآن کریم هم راه حل داده مشکل مالی و اقتصادی است و در جواب کسی که به خاطر ترس از مشکلات مالی ازدواج نکرده است باید گفت: در توانمندی خداوند هیچ جای تردیدی نیست خدایی که توانسته تاکنون به شما روزی دهد مطمئن باشید که توان روزی رسانی به همسر و فرزندان شما را نیز در آینده خواهد داشت[9]
بخش دوم: خصوصیات همسر مناسب از دیدگاه قرآن و اسلام
فصل اول: ویژگیهای مشترک زن و مرد برای ازدواج
شناخت ویژگی ها و صفات مشترک شریک زندگی برای دختر و پسر در دو مرحله بسیار مفید خواهد بود 1. مرحله ی انتخاب و همسرگزینی 2. مراحل گوناگون زندگی در آینده
با این شناخت به این نتیجه می رسد که آیا با او تناسب و تفاهم دارد یا نه؟ و یا این که در طول زندگی روحیه ی سازگاری دارد یا نه؟[10]
اگر بخواهیم کلیتی از ملاک ها و صفات یک همسر نمونه را بیان کنیم می توان به آیات 21 از سوره مبارکه روم که در آن به مفهوم دل آرام بودن همسر و آیه 26 از سوره مبارکه نور که به پاک بودن همسر از تمام آلودگی ها و ضعف ها و نقصان های روحی و معنوی اشاره کرده تمسُّک کنیم که در ذیل به تفصیل جزئیات پرداخته می شود:
1. دیانت: یعنی احترام به ارزش های دینی و اصول اولیه ی دیانت[11]
2. حسن خلق: به معنای نرمی در برخوردها، خوش کلامی و برخورد با مردمو به یک اعتبار، پاک بودن از همه رذایل و دارا بودن همه فضایل.[12]
3. عقل و اندیشه: یعنی خردمندی، عاقل و عاقله بودن که هر چه عقل و خردمندی در افراد بالاتر باشد، دارای امتیاز بالاتری از جهت شخصیتی خواهد بود. [13]
4. شجاعت: یعنی فرمانبرداری قوه غضبیه از قوه عاقله در اقدام بر امور مهم [14]
فصل دوم: کفویت، مهم ترین خصوصیت از دیدگاه قرآن
کفویت یعنی همفکری عقیدتی و ایمانی زیرا مهمترین مساله در کفویت از دیدگاه قرآن «ایمان» است همچنین می دانیم که مسائل مادی هم در زندگی تأثیرگذار است در نتیجه کفویت اقتصادی دو خانواده هم را باید در نظر داشت.
در آیه ی 26 از سوره مبارکه ی نور به این اصل مهم یعنی همان کفویت اشاره کرده است: «الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ.» این آیه این مطلب را می رساند که زنان و مردان آلوده از آن یکدیگرند و زنان و مردان پاک دامان نیز از آن یکدیگر می باشند زیرا این آیه به دنبال آیات افک آمده و همچنین در حدیثی از امام صادق7 داریم که این آیه 26 نور نظیر آیه ی «الزَّانِی لَا یَنکِحُ إلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً ...» می باشد[15]؛
این آیه 26 نور از نظر لفظ عام است و مؤمنین را همیشه به پاکی توصیف می کند هر چند که سبب نزولش خاص است و مربوط به داستان افک می باشد ولی فقط آن اشخاص را در بر نمی گیرد.[16]
فصل سوم: ویژگی های خاص زن در امر همسرگزینی طبق آیات قرآن کریم
قرآن کریم هم در آیه 5 سوره ی تحریم و در آیه 37 از سوره ی مبارکه واقعه به توصیف صفات زنان شایسته پرداخته است.
در آیه ی 5 از سوره مبارکه تحریم، شش صفت را برای زنان شایسته نام برده است که می تواند معیار خوبی برای همه مسلمانان به هنگام انتخاب همسر باشد که به ترتیب این گونه می باشد.
- مسلمات: به معنای تسلیم اوامر خدا و رسولش.
- مؤمنات: ایمان و یقین به خدا و رسولش و عمل کردن دستورات آنها.
- قانتات: به معنای قنوت که در نماز است بعضی گفتند اطاعت است یعنی زوجه مطیع زوجِ خود باشد.
- تائبات: توبه کننده نسبت به گذشته ها.
- عابدات: اهل عبادت و بندگی.
- سائحات: رو به عبادت رفتن و بعضی گفته اند به معنای صوم و روزه است و انسب به نظر می آید به معنای توکل و توبه به سوی خدا باشد.
- ثیِّبات و ابکارا: بیوه باشند یا باکره و ذکر این صفات برای خیریت است.[17]
در آیه ی 37 از سوره مبارکه واقعه نیز داریم که زنان باید همسر دویت باشند فقط به شوهرانشان عشق ورزند و «عُرُباً» زنانی هستند که بسیار شوهرانشان را دوست دارند و زیاد مورد علاقه ی شوهرانشان هستند و بعضی گفته اند زنانی که مأنوس شده اند به شوهرانشان.[18]
ویژگی های زن از منظر اهل بیت: در امر همسر گزینی
1. کم خرج باشد:
رسول اکرم 9 می فرمایند: (پربرکت ترین زنان، کم خرج ترین ایشان است.)[19]
2.مهربان، مددکار، بی دردسر:
امام صادق7 می فرمایند: (بهترین بانوان، زنانی هستند که فرزند زیاد زایند و برای شوهران مهربانند و در دنیا و آخرت مددکار آنانند و در زندگی برایشان مشکل نمی آفرینند.)[20]
3. ناسازگار نباشد:
امام علی7 می فرمانید: (بدترین همسران زنان ناسازگارند.)[21]
4. لجباز نباشد:
رسول اکرم9 می فرمانید: (بدترین همسران، زنان لجبازند.)[22]
فصل چهارم: ویژگی های خاص مرد در امر همسرگزینی
1. متلبس به دین اخلاق علی رغم فقر:
امام رضا 7 فرمودند: (اگر مردی نزد تو به خواستگاری آمد و دین و اخلاق او را پسندیدی به او زن بده و فقر و ناداریش مانع از این کار نشود زیرا خداوندمتعال فرمودند اگر تهیدست باشند و ازدواج کنند از فضل و کرم خود، آنها را بی نیاز می کنم.)[23]
2. متقی و پاکیزه و سخی:
پیامبر 9 فرمودند: (می خواهید راجع به بهترین مردان و با فضیلت ترین شوهران صحبت کنم؟ از جمله مردان نیک، کسی است که پارسا، پاکیزه، سخی و دست و دلباز باشد و از نظر جنسی، سالم و دور از انحراف بوده و نسبت به پدر مادرش نیکوکار و با خانواده اش خوش رفتار بوده باشد ان گونه که آنان وادار نشوند که در زندگی به دیگری پناه ببرند.)[24]
3. شرابخوار نباشد:
رسول اکرم9 فرمودند: (هرگاه شرابخواری از دختر شما خواستگاری کرد، به او پاسخ ندهید.)[25]
4. غیرت بی جا نداشته باشد:
امام علی 7 فرمودند: (از غیرت ورزیدن بیجا[نسبت به زنان] بپرهیز زیرا زن سالم را به بیماری می کشاند و پاکدامن را به اندیشه ی گناه.)[26]
بخش سوم: شیوه های همسر گزینی
فصل اول: شیوه های صحیح همسر گزینی
بهترین انتخاب در گرو شیوه های صحیح اسلامی است که به طور خلاصه عبارت است از:
- انتخاب همسر، توکلی و تعقلی باشد زیرا انتخاب همسر شانسی و تصادفی نیست.[27]
- بهترین شیوه این است که دختر و پسر با کمال آگاهی، از راه گفتگوی صادقانه با تعریف دقیق از مفاهیم برای شناسیایی شخصیت طرف مقابل تلاش نمایند.[28]
- انتخاب طرفین، سطحی نباشد و با نگاه به آینده باشد ولی به وسواس هم نیفتد.
- انتخاب طرفین، در حال اضطرار و توأم با عجله نباشد و با طیب خاطر باشد.
- طرفین به رشد عقلی و اجتماعی رسیده باشند زیرا با توجه به مفهوم «رشد» در آیه 6[29] از سوره مبارکه نساء، طرفین به خصوص پسر، باید به رشد عقلی و اجتماعی رسیده باشند تا بتوانند مسئولیت یک خانواده سالم را پذیرا باشند.
فصل دوم: شیوه های غلط همسر گزینی
همسر گزینی وقتی به شیوه های غلط مانند: ازدواج پنهانی، ازدواج اینترنتی، خواستگاری دختر از پسر و ...انجام پیامدهای منفیرا قبل از این که پیامدهای منفی شیوه های غلط همسر گزینی را بیان کنیم ابتدا به غیر مشروع بودن روابط پیش از ازدواج و دوستی های قبل از ازدواج می پردازیم و دلیل مخالفت قران روایات را با این دوستی ها بیان می کنیم.
دوستی های پیش از ازدواج، افزون بر مشکلاتی که برای دختر و پسر ایجاد می کند، سبب اختلال در نظام زندگی آنان می شود؛ زیرا احساس گناه به سبب ناخشنودی خداوند از این ارتباط و ایجاد مشکلات روحی، ترس و اضطراب ناشی از آبروریزی، عدم تمرکز در کلاس درس و مطالعه، اُفت تحصیلی و احساس حقارت دختر در صورتی که مورد سوء استفاده قرار گرفته باشد را به دنبال دارد و دلیل مخالفت قرآن، روایات دینی و فقه اسلامی با این گونه دوستی ها همین است و خداوند دختران و پسران را از ملاقات های پنهانی نهی کرده که در آیات 235 از سوره مبارکه بقره[30] و 5 از سوره ی مبارکه مائده[31] و 25 از سوره مبارکه نساء[32] اشاره کرده است.
مرحله پایانی در ازدواج (تصمیم گیری)
لحظه ی سرنوشت ساز در ازدواج وقتی است که انسان می خواهد بعد از کسب اطلاعات و نظریات، تصمیم بگیرد.در این هنگام ما باید سرنوشت بعضی از گذشتگان که با انجام کاری نیکو در دنیا، آخرتِ خود را آباد کردند را در نظر گرفت مانند آسیه همسر فرعون که خداوند او را در قرآن ستود و ضرب المثل مؤمنان قرار داد. مقامات آسیه در پرتو ازدواج با فرعون و استقامت در ایمان در برابر او بود. درست است که در ظاهر این ازدواج موفق ارزیابی نمی شود، ولی در باطن، چنین ثمره ی شیرینی را برای آسیه داشت.[33]
خداوند در آیه ی 11 از سوره ی مبارکه تحریم[34] زن فرعون و در آیه ی بعد برای مؤمنین حضرت مریم3 را مثال زده که مؤمنین بدانند عمل بدِ کسی ضرر به کسِ دیگر نمی زند.
با توجه به این بیانات، این مطلب فهمیده می شود که خداوند، عالمِ مطلق و خیرخواه مطلق است و جوانان عزیز باید بدانند که چه بسا فردی که برای ازدواج برای خودشان بر گزیده اند و می گوینداو حتماً مرا خوشبخت می کند.سخن نسنجیده ای است زیرا انسان از آینده ی خود خبر ندارد پس مطلقاً نباید آن قدر مطمئن باشد که انتخاب او انتخاب اصلح است او باید ابتدا تحقیقات کامل و جامع به عمل آورد، مشاوره ومشورت هم صورت گیرد و با توکل به خدا اقدام کند.[35]
نتیجه گیری
قرآن، کتاب راهنمای زندگی است در نتیجه، جامعه ی ما و مسئولان فرهنگی جامعه باید جوانان را بیش از پیش به معارف نورانی قرآن آشنا کنند تا در کلیه ی مراحل زندگی از این کتاب الهی، درس بگیرند و راهکارهای قرآنی را در نظر بگیرند تا به سعادت ابدی برسند.