4 . جامع نگري به انسان ( سلامت جسمي و روحي )
از ديگر شاخصه هاي جامعه نبوي ، توجه به كليه نيازهاي مادي و معنوي انسان است . اسلام پيروان خود را تنها به جهات معنوي و تكميل جنبة روحاني دعوت نكرده ، بلكه به نيازها و پيشرفت ماديشان هم توجه كرده است و از همين رو توانسته از امت اسلامي ، امتي وسط و ميانه رو پديد آورد . به تعبير ديگر ، موازنة ميان ماديات و معنويات مورد توجه جدي دين اسلام است و در هدايت جامعه نيز بايد به هر دو بعد ، توجه شود . تأمين معاش افراد ، توجه به نيازهاي بهداشتي ، تفريحي ، ورزشي و مانند آن در برنامه هاي حكومت اسلامي لحاظ مي شود ؛ همان گونه كه توجه به فضائل اخلاقي ، نيازهاي روحي و معنوي و به ويژه كرامت و عزت انساني و نفي هر گونه اسارت و استثمار انسان نيز در برنامه هاي اين حكومت مورد غفلت واقع نمي گردد .
اين دستور الهي است كه به مؤمنان سفارش مي كند هم به آخرت توجه كنند و هم نيازهاي مادي خويش را بر طرف سازند .
و ابتغ فيما آتاك الله الدار الاخره و لا تنس نصيبك من الدنيا . ( قصص : 77 )
و در آنچه خداوند به تو بخشيده است ، سراي آخرت را بجوي و بهرة خويش را هم از دنيا از ياد مبر .
تفاوت ميان جامعه اسلامي و غير آن در همين است كه حكومت اسلامي ، وظيفه اش تنها ادارة جامعه و فراهم آوردن امكانات زندگي افراد نيست ، چرا كه حكومتهايي كه وظيفه خود مي دانند كه تنها وسايل جلب رضايت مردم را فراهم كنند و هر روز تلاش مي كنند هر نوع وسايل لهو و لعب و لذت و خوشگذراني را در اختيار مردم قرار دهند ، هر چند سرانجام زشت و عواقب نامطلوب داشته باشد ، تنها به فكر ماندگاري خود هستند و از زيانهاي روحي و معنوي مردم در ساية فساد و فحشا ، مشروبات الكلي و ... ناراحت نمي شوند . در حالي كه حكومت اسلامي موظف است برنامه هايي ارائه كند و يا به اموري اجازة فعاليت دهد كه در تضاد با معنويات و رشد روحي افراد جامعه نباشد . ايستادگي در برابر انحرافهاي اخلاقي ، اعتقادي ، سياسي و اقتصادي جامعه ، هر چند براي حكومت هزينه آور است و توان و امكانات اجرايي كشور را به خود مشغول مي دارد ، اما چون نماز ، جامع نگري به جايگاه انسان است ، صرف اين هزينه ها را موجه مي سازد .
5 . آخرت گرايي
اعتقاد راسخ به جهان پس از مرگ و حساب و كتاب و قيامت و بهشت و دوزخ از شاخصه هاي برجستة جامعه و تمدن نبوي است . توجه به دنيا و زندگي مادي در نگرش اسلامي از اهميت به سزايي برخوردار است ؛ اما گرايش برتر و اصلي تر ، توجه به آخرت است ؛ زيرا به تعبير قرآن كريم :
قل متاع الدنيا قليل و الاخره خير لمن اتقي . ( نساء : 77 )
بگو : « برخورداري [ از اين ] دنيا اندك ، و براي كسي كه تقوا پيشه كرده ، آخرت بهتر است . »
دنيا از نظر اسلام وقتي ارزش دارد كه وسيلة تحصيل آخرت و وسيلة كارهاي نيك باشد و به اصطلاح دنيا مركبي باشد كه انسان را به مقصد برساند ؛ چنان كه پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد : « دنيا مركب هموار مؤمن است . » 1و يا مي فرمايد : « دنيا كشتزار آخرت است . » 2
امام علي (ع) نيز بدين مطلب تصريح دارد كه دنيا جاي خوبي است ، البته براي كسي كه بداند اينجا گذرگاه است نه قرارگاه :
و لنعم دار من لم يرض بها دارا و محل من لم يوطنها محلا . 3
دنيا چه خوب خانه اي است براي آن كس كه آن را جاودانه نپندارد و خوب محلي است براي آن كس كه آن را وطن خويش انتخاب نكند .
و يا مي فرمايد :
انما الدنيا دار مجاز والاخره دار قرار ، فخذوا من ممركم لمقركم . 4
دنيا محل عبور و گذر است و آخرت محل ماندگاري است ، پس از گذرگاه خود براي محل اقامت دائم خود بهره برگيريد .
بنابراين ، آخرت گرايي ، از شاخه هاي اصلي نظام اسلامي است كه هم سبب مي شود زمامداران و حاكمان ، برنامه هاي حكومتي را به گونه اي تنظيم كنند كه عموم جامعه را به سوي فلاح و رستگاري در آخرت سوق دهد و هم سبب مي گردد كه خود حاكمان به فساد دروني و استبداد و برتري طلبي بر زير دستان گرفتار نشوند ؛ چرا كه آنها با اين آموزة قرآني آشنايند كه مي فرمايد :
تلك الدار الاخره نجعلها للذين لا يريدون علوا في الارض و لا فسادا و العاقبه للمتقين . ( قصص : 83 )
آن سراي آخرت را براي كساني قرار مي دهيم كه در زمين خواستار برتري و فساد نيستند ، و فرجام [ خوش ] از آن پرهيزگاران است .
حضرت علي (ع) مي فرمايد :
اين آيه [ آية فوق ] دربارة عدالت ورزان و فروتنان از حاكمان و كساني كه از ميان اقشار مردم ، قدرتي دارند ، نازل شده است . 5
پي نوشت ها :
1 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
2 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
3 . نهج البلاغه ، خطبه 221 .
4 . نهج البلاغه ، خطبه 201 .
5 . تفسير نورالثقلين ، ج 4 ، ص 144 .