نویسنده: نرگس موسوی
منبع: اختصاصی سایت مرسلات
چکیده
در این تحقیق برای جمع آوری مطالب، از روش کتابخانه ای و رجوع به اینترنت و نرم افزار نمایه استفاده شده است و سعی شده به گونه ای کاربردی و قابل استفاده باشد.
حجاب در لغت به معنای پرده و در اصطلاح شامل یک سلسله رفتار و گفتار همراه با عفت و پرهیزکاری است که مانع از به وجود آمدن هر نوع تمایل نامشروع میان دو نامحرم می باشد. دانستن معنای عفاف، حیا، فرهنگ و رابطه آنها با حجاب، تعیین نوع پوشش و کیفیت آن در برابر محارم ما را در مشخص کردن محدوده ی حجاب یاری می کند. آثار و زیان های فردی و اجتماعی بدحجابی ما را متوجه سالم سازی محیط اجتماع توسط خانواده و مسئولین می نماید. در این میان خانواده با سهل انگاری و ضعف خود و هدایت فرزندان به تضعیف شدن حجاب در جامعه دامن می زند که باید با تحمیل نکردن فرهنگ به نوجوانان و با تقویت فرهنگ غیرت نسبت به رفع این معضل ابتدا از خانواده خود اقدام نماید. و اجتماع نیز با عدم اجرای قانون، ضعف برنامه ریزی، عدم فعالیت مؤثر قوای سه گانه نقش مهم و کلیدی در تضعیف حجاب ایفا می نماید که باید با آموزش سبک زندگی دینی، برنامه ریزی اساسی و دراز مدت نسبت به رفع این معضل از سطح جامعه اقدام نماید. رسانه های گروهی عامل مهم دیگری در تضعیف حجاب در اجتماع است که باید با الگو آفرینی، تجلیل، تحقیر غیر مستقیم، اطلاع رسانی، جریان سازی و معرفی الگوهای مناسب در رفع این مشکل اقدام نماید. محیط های آموزشی به عنوان عامل دیگر نیاز به اصطلاحاتی دارد. از جمله آموزش حجاب با هماهنگی خانه و مدرسه، عمومی کردن مطالعه، فرهنگ سازی دینی در دوران ابتدایی و راهنمایی در این راستا نظام اداری، اجرایی کشور نیز در ساختن فرهنگ جامعه و حاکم کردن ارزش ها به ویژه فرهنگ حجاب بیشترین تأثیر را دارد. از جمله با تداوم و اصلاح طرح گشت اخلاقی با برنامه های نظارتی، حمایتی و حفاظتی دولت می تواند بیشترین نقش را در سالم سازی محیط اجتماع ایفا نماید.
واژگان کلیدی: حجاب، عفت، حیا، فرهنگ.
حجاب
حجاب اسلامی اصطلاحی است به معنای مجموعه رفتار های پرهیزکارانه که باید میان دو نامحرم برقرار شود، چه در خفا، چه در اجتماع و انظار عمومی حقیقت حجاب، ستر یا پوشش صرف نیست، بلکه حجاب شامل سلسله رفتار و گفتار تقوایی است که مانع از به وجود آمدن هر نوع تمایل نا مشروع یا غیر الهی میان دو نامحرم می شود.[1]
عفاف
عفت، ملکه ی نفسانی و صفت راسخ در جان انسان است که با تعدیل و کنترل قوه ی شهوت از افراط و تفریط حاصل می شود،[2] و از مباحث مهم اخلاق خانواده در اسلام، مبحث عفاف است و اسلام خواستار آن است که در جامعه ی اسلامی عفت پیاده گردد. حجاب و عفاف لازم و ملزوم یکدیگرند، هر چند که عفاف لازمه حجاب است اما حجاب به تنهایی نمی تواند بیانگر عفاف باشد.[3]
حیا
حیا در لغت به معنای شرم، خجالت کشیدن[4] و ترک کردن چیزی از ترس سرزنش دیگران است[5] هنگامی که حیا در نفس انسان ملکه شود، طهارت پاکدامنی و دوری از گناه در فرد به وجود می آید و فرد می تواند نوعی کنترل ارادی بر رفتارش داشته باشد تا از پدیدار شدن هیجان و احساس خاص خود در برابر نامحرم جلوگیری کند.[6]
پوشش و حیا تفکیک ناپذیرند تا جلوه ای از حیا در زنی وجود نداشته باشد، پوشش را هم به صورت جدی رعایت نخواهد کرد. زنان با حیا کسانی هستند که با پوشش کامل، از نمایش بدن، موی سر و زینت های خود شرم دارند.[7]
حیا یکی از ریشه های پذیرش حجاب و مقید شدن به آن به شمار می رود. هنگامی که حیا در جامعه ای نهادینه شود، در پی آن عفاف و خود نگهداری درونی پدید می آید و سپس ثمره های عفاف، یعنی حفظ حریم ها و حدود آشکار می شود. در این هنگام می توان شاهد گسترش فرهنگ عفاف و حجاب و پوشش مناسب بود.[8]
در جامعه ای که فرهنگ حجاب تضعیف شود، بی تردید فرهنگ خودآرایی وخود نمایی و بازار دلربایی در میان بانوان رونق می گیرد و اگر با فقر اقتصادی و فرهنگی توام شود، این حرکت مضاعف شده، به شکل یک مسابقه مبتذل و رقابت ناصحیح جلوه خواهد کرد و در نتیجه، بنیادهای اخلاقی ونظام خانوادگی را مختل خواهد نمود.بی بند و باری، روحیه نفاق، دروغگویی، مکر و تزویر، عشوه گری، بلند پروازی، روحیه انتقامجویی و روابط نامشروع از ثمرات این فرهنگ به شمارمی رود.
اما در جوامعی که فرهنگ حجاب حاکم و یا غالب باشد، عفت و حیا، صداقت و پاکی، تقوا و صیانت اخلاقی، روابط سالم و معقول، کرامت نفس و روحیه عفو و اغماض از برکات رعایت حریم و حایل بین زن و مرد است.[9]
فلسفه حجاب
زن، این موجود ظریف، مظهر جمال خلقت است. و اسلام می خواهد این گوهر گرانب ها را در گنجینه حجاب، مستور باشد تا از آفات هوسها مصون بماند، از طرفی حجاب نوعی ارزش و احترام برای زنان به دنبال می آورد تا نامحرمان هوسران، آنها را به دیده ی حیوانی ننگرند،[10] قرآن درباره ی فلسفه حجاب می فرماید:
«حجاب برای این است که زنان شناخته نشوند و مورد اذیت و آزار فرا نگیرند.»[11]
فواید حجاب
پوشش صحیح اگر همراه بارعایت اصول و موازین شرع مقدس اسلام باشد، آثار شگفت آوری را می تواند به دنبال داشته باشد. آثار و فواید این موضوع دایره ی وسیعی را در بر گرفته، هم فرد و هم طیف عظیمی از جامعه را متأثر ساخته است. [12]
- آثار فردی حجاب
الف: ارزش ومنزلت زن:
اسلام بوسیله ی تشریع حکم حجاب، برای زنان ارزش و منزلت ویژه ای قائل شده است، او را چون گنجینه ای از گوهر های گرانقدر به حساب آورده، سعی در مصون نگه داشتن این گنجینه از دستبرد دزدان ناموس می کند.[13]
ب: امنیت
امنیت ناموسی، بزرگترین و ضروری ترین امنیتی است که در جهان باید باشد و مسلماً رعایت پوشش و حجاب عامل قوی و سازنده برای ایجاد و حفظ این امنیت خواهد بود[14].
یکی ازانواع نا امنی که قرن ها در جوامع بشری رواج یافته و باعث نا دیده گرفته شدن حق مسلم گروه وسیعی از انسان ها شده است، محرومیت زن از امنیت اجتماعی است. [15]
- آثار اجتماعی حجاب
الف: حفظ و ثبات خانواده ها
حجاب، لذت ها و بهره های جنسی را به محیط خانواده محدود می گرداند و به دنبال آن ازدواج های مشروع به وجود می آید. این گونه ازدواج ها پیوند زوجین را به یکدیگر محکم می سازد و در نتیجه کانون خانواده گرم تر می شود.[16]
اسلام با طرح پوشش زن در حقیقت جواز حضور در اجتماع او را رقم زده است و با دستورات حکیمانه و راه گشایی که در چگونگی منش و روش او ارائه داده از یک سوی این نیروی عظیم را از تباه شدن و در گوشه ای ماندن بی هدف و اثر ماندن نجات داده و از سوی دیگر جلو فساد گستری و ناهنجاریهای ناشی از اختلاط مرد و زن را گرفته است. [17]
تعریف بی حجابی
بی حجابی به معنای نداشتن پوشش متناسب با استاندارد های متعارف عرف عام و الگوی برگرفته از فقه اسلامی است. [18]
آثار و پیامدهای بدحجابی
1. فردی
1-1 بدآموزی
فرزندان، رفتار خود را از بزرگ ترها می آموزند. اگر زنان و دختران بالغ جامعه، از شرم و حیا به دور باشند و در پوشش مناسب موی سر، بدن و زینت هایشان دقت نکنند، الگوی نامناسبی برای فرزندان جامعه خواهند بود.[19]
2-1 افت تحصیلی و آموزشی
هر قدر، آمورش ها از غنای بیشتری برخوردار باشند، فرهنگ آن جامعه بالاتر خواهد بود و پیشرفت هر جامعه ای در گرو آموزش آن است. دختران و پسران اگر در کنار تحصیل، دل مشغولی های دیگری داشته باشند، از تحصیل باز می مانند و وقت زیادی از فرصت های مطالعاتی و تحصیلی آنان به هدر می رود. [20]
2. اجتماعی
2-1 ترویج رذایل اخلاقی
بدحجابی علاوه بر این که خود یک ناهنجار اجتماعی به شمار می آید و جامعه را به بی بند و باری می کشاند، زمینه ساز بسیاری از زشتی های اخلاقی است. وقتی به پوشش و متانت بی اعتنایی می شود، مسائل اخلاقی دیگر هم از جامعه رخ برمی بندد.[21]
2-2 دشوار شدن زندگی مؤمنانه
حقیقت آن است که مؤمنان جامعه در مقابل این شرایط غیر ارزشی و گناه آلود زندگی آسوده ای ندارند از دین صحنه های غیر مخفیانه در صحن جامعه متأثر و متاسف می شوند و در عین حال، امیدها و علاقه هایشان برای اقدام جدی دولت مکتبی بر باد رفته می بینند. [22]
عوامل تضعیف فرهنگ حجاب و پوشش در جامعه
1 . عوامل فردی
1-1 هوس رانی
برخی زنان برای ارضای هوس رانی خود، به تنوع پوشش، آرایش و زینت بسیار اهمیت می دهند و بهترین اوقات خود را به حضور در محیط های تجارتی و تفریحی و مهمانی های مفسده، انگیز می گذارنند.[23]
1-2 ضعف حیا
پوشش و حیا تفکیک ناپذیرند، تا جلوه ای از حیا در زنی وجود نداشته باشد، پوشش را هم به صورت جدی رعایت نخواهد کرد. زنان با حیا کسانی هستند که با پوشش کامل، از نمایش بدن، موی سر و زینت های خود شرم دارند. [24]
2. عوامل خانوادگی
2-1 ضعف خانواده در هدایت و پیشگیری
خانواده هایی که از تعالیم دینی فاصله می گیرند به یک فرهنگ برزخی بین اسلام و خواسته های نفسانی خود می رسند. عقاید آنها رنگ دارد ، اما حقیقت دینی ندارد، زیرا دین را در محدوده ای می پذیرند که با تمایلات و باور های غیر دینی آنها تضادی نداشته باشد، اینان همان کسانی هستند که دین را لقلقه زبان ساخته و با کمترین سختی یا تضاد با تمایلاتشان از دین خدا چشم پوشی می کنند.[25]
2-2 نقش مادر (به طور اخص)
بدون تردید مادر، در مقایسه با سایر اعضای خانواده بیشترین و موثرترین نقش را در صلاح و فساد جوانان دختر و پسر (بویژه دختران) به عهده دارند، چراکه زمینه های تربیت و پرورش طفل قبل از تولد و از دوران جنینی آغاز می شود.
بنابراین بسیاری از مفاسد اخلاقی و رفتارهای نابهنجار نظیر قمار، میگساری، قتل، زنا، سرقت، بی عفتی و بی حجابی و ..... ثمره تلخ نهالی است که ریشه اش در میان خانواده های بی ایمان ولاابالی (به طوراعم) و مادران غیرملتزم (به طور اخص) رشد نموده است.[26]
3. عوامل اجتماعی
- نقش سازمان های آموزشی
3-1 عدم تعهد برخی معلمان و مربیان
معمولاً دانش آموزان معلم خود را الگو و سر مشق اخلاق و رفتار خود قرار می دهند و در موارد زیادی از وی تقلید می کنند. لذا، یکی از علل عمدی عدم رعایت ضوابط اخلاقی و استفاده ی دانش آموزان از لباس های نامناسب و مبتذل در مدارس را باید در طرز تفکر و رفتار مربیان و معلمان آن مدارس جستجو کرد.
3-2 عدم دقت در برگزاری مراسم مذهبی در مدارس
از جمله برنامه هایی که بعد از پیروزی انقلاب در مدارس مرسوم و معمول گردیده است، برگزاری مراسم و برنامه های مذهبی، سخنرانی، نماز جماعت و ... می باشد که اگر بدون دقت کامل و برنامه ریزی انجام گیرد و یا متناسب با استمرار و موقعیت سنی و علاقه جوانان و نوجوانان نباشد نه تنها در هدایت و ارشاد آنان نقش مثبت و مؤثری نخواهد داشت، بلکه موجب دلزدگی، بی اعتنایی و کم توجهی نسل نو نسبت به این گونه برنامه ها و مراسم شده، زمینه ی جذب آنان یه محافل و مجالس غیر مذهبی و احیاناً ضد اخلاقی را فراهم ساخته و در نتیجه طرز پوشش، سخن گفتن و طرز رفتار آنان را به ابتذال می کشاند. [27]
3-3 عدم وضع و اجرای مقررات خاص در محیط های آموزشی و علمی
هم اکنون مدارس راهنمایی و دبیرستان ها، نسبت به سهل انگاری و تخلفات دانش آموزان، درست در سنین نظم پذیری و شکل گیری شخصیت، با تسامح برخورد می کنند . برخی مدیران نیز از ترس عقاب و خطاب های والدین یا مسئولان آموزش و پرورش، خود را کنار کشیده اند. [28]
- نقش ادارات، سازمان ها و دستگاه های اجرایی
1- عدم رعایت ضوابط گزینشی در انتخاب کارمندان زن
دولت با اختیاری که دارد می تواند با به کارگیری بانوان با حجاب در اداره ها ضمن منتفی ساختن گسترش این ناهنجاری فرهنگی در بخش گسترده ای از عرصه های فعالیت های اجتماعی زنان، الگوی نیکویی از چهره ی زن با حجاب و کارکرد حجاب اسلامی به جامعه معرفی کند. [29]
2- تلاش ناکافی مدیران در ایجاد محیط سالم اجتماعی
ساختن جامعه سالم از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، اداری و ارزش حکم، شرط ضروری در تربیت عمومی است. مهم ترین و ظیفه ی مدیران در چنین شرایطی، تلاش برای رفع مشکلات و بهبود وضع اجتماعی، تصحیح مدیریت ها، اصلاح اداری و تقویت بنیه اقتصادی است.[30]
- نقش قوانین اجتماعی
1- عدم فعالیت موثر قوای سه گانه
نظارت جدی، دلسوزانه و از روی ایمان مسئولین دولتی برمحیط های تحت نظارت آنها از جمله عوامل مهم ترویج حجاب و پیشگیری از بدحجابی و ابتذال جنسی در ادارات است.
قوه ی قضائیه نیزباید باجدیت وپرهیز ازهرگونه تسامح به قوانین مصوب عمل نماید زیرا نسخه هرچه خوب باشد چنانچه عمل به آن نشود هرگز بهبودی حاصل نخواهد شد. [31]
2- کمی نظارت قوای سه گانه بر قوانین تصویب شده
تصویب قوانین جامع و دقیق در این زمینه در مجلس شورای اسلامی و عمل کردن بدون تساهل و تسامح قوه قضائیه به قوانین یاد شده سبب می شود، فرهنگ حجاب ترویج یابد. قوه قضائیه سهمی مهم در حفظ سلامت جامعه دارد و اوضاع اخلاقی جامعه کارنامه ی گویای این دستگاه است.
نظارت دلسوزانه و جدی مسئولان دولتی بر محیط های تحت نظارت آنها نیز از جمله عوامل تضعیف حجاب و پیش گیری در اداره های دولتی است.[32]
- نقش رسانه جمعی
1- ضعف برنامه ریزی و نداشتن اهتمام جدی بر ترویج پوشش اسلامی
یکی از اشکال های مهم سیما در زمینه ی حجاب، ضعف برنامه ریزی دقیق و هماهنگ و نداشتن اهتمام جدی نسبت به ترویج فرهنگ عفاف و پوشش اسلامی است . با بررسی گذرای برنامه های شبکه های مختلف تلویزیونی در می یابیم که تا کنون اقدام برجسته و مشخصی که نشان دهنده ی برنامه ریزی بویژه و گسترده ای برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باشد انجام نشده است. [33]
2- تحقیر ضمنی جایگاه زن با حجاب و مترقی نشان دادن افراد بدحجاب
گاهی سیما در برنامه های نمایشی خود نسبت به بسیاری از نمادها و سنت های ارزشمند اسلامی و ملی بی توجه بوده و یا به تضعیف آنها پرداخته است. متأسفانه این رویکرد را در برخی مجموعه های تلویزیونی می توان دید که در آنها، زنان چادری نقشی منفی یا دست کم عقب افتاده دارند ولی زنان مانتویی تحصیل کرده، موفق، مؤثر و اجتماعی هستند. [34]
- نقش امر به معروف
یکی دیگر از راه های عمومی ترویج پوشش دینی، امر به حجاب و نهی از بی حجابی و جلوه گری است. اگر امر و نهی دینی، با گستردگی و شهامت در جامعه اجرا گردد و زنان خودنما همواره مورد امر به معروف جامعه ی اسلامی قرار گیرند، بخش زیادی از مشکل ابتذال بد لباسی و آشکار کردن موهای سر و گردن آنها برطرف می شود. [35]
1. امتیاز نهی از منکر بر امر به معروف
غالباً زشتی انجام محرمات از قبح ترک واجبات بیشتر است، زیرا انجام معصیت یک مخالفت ایجابی است و ترک واجب مخالفت سلبی است و مخالفت در مورد اول، نمود بیشتری از مخالفت در مورد دوم را به همراه دارد. و از این رو ترک مخالفت، اهمیت بیشتری بر انجام موافقت دارد. و به تعبیر دیگر، تخریب بتخانه از ساختن مسجد بهتر است.[36]
راهکارهایی برای پیشگیری از ترویج فرهنگ بی حجابی
1. فردی
الف) تقویت ایمان و اعتقاد
در زن باید باور استوار، ایمان عمیق ایجاد شود. زنی که دل به حق داده و اندیشه به خدا سپرده و فرجام زندگی دنیوی اش را پذیرفته، چطور حاضر می شود خودآرایی و خودنمایی کند و خود را در معرض دیدهای آلوده قرار دهد و زمینه های تلذذ دیگران و زمینه های فساد آفرینی را بوجود آورد.
ب) اعتلای فرهنگ حجاب از طریق آگاهی بخشی
زنی که از مقام و ارزش های واقعی خود، آگاهی یابد و فلسفه ی حجاب را از دیدگاه اسلامی بداند و درانتخاب حجاب، ریشه ای برخورد کند نه موروثی. در این صورت، دیگر حجاب را یک حصار و زندان برای خود تلقی نمی کند، بلکه آن را وقار و متانت برای خویش می یابد.[37]
2- خانوادگی
الف) تحمیل نکردن فرهنگ به نوجوانان:
جامعه، همانند بسیاری از پدیده ها در حال تغییر و تحول است.
بر این اساس از نسل بعد، نمی توان انتظار فرهنگ نسل قبل را داشت و فرهنگ قبل را به نسل بعد تحمیل نمود. به همین دلیل پدر و مادر نباید انتظار داشته باشند، رفتار و آداب معاشرت پسران و دختران آنان مانند زمان کودکی خودشان باشند. [38]
ب) تقویت فرهنگ غیرت
زنان با هر تفکر وعقیده ای به نظر و سلیقه ی همسران خود در انتخاب های خویش، از جمله لباس و وضع ظاهری توجه می کنند. از این رو، غیرت مندی مردان در نوع پوشش آنان، نقش بسزایی دارد.
با توجه به این واقعیت، ترویج فرهنگ غیرت در میان مردان به ترویج و تحقق پوشش دینی در جامعه کمک می کند.[39]
3. اجتماعی
3-1 تقویت مبانی ارزشی و دینی در سازمان های آموزشی
الف) روشنگری و عمومی کردن مطالعه
عموم مردم، هنوز از اثرات فاجعه بار این پدیده مطلع نیستند و بیشتر ایشان، خود و خانواده خود را مصون و محفوظ از این اثرات می دانند. باید نسبت به این خطرات مهم، روشنگری کرد تا همه برخورد با «بدحجابی» را خواستار شوند.
ب) نظارت بر مراکز آموزشی
واقعیت های موجود و آمار منتشر شده بیان گر این است که نیمی از دانش آموختگان و دانشجویان مراکز آموزشی، اعم از دانشگاه ها و دوره های متوسطه را زنان تشکیل می دهند. اگر فضای مراکز آموزشی ما فضای اسلامی باشد، از مدیر تا دانشجو می تواند عامل مهمی در بازدارندگی از بدحجابی باشد.[40]
3-2 تقویت مبانی ارزشی و دینی در برنامه ریزی رسانه جمعی
راهکارهای صدا و سیما برای برنامه ریزی در زمینه حجاب و عفاف
نخست باید دانست در برنامه سازی تلویزیونی، به همان آسانی که می توان هنجارهای قانونی جامعه مانند رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی را برای مردم، طرح یا القا کرد، نمی توان پیام های دینی و ارزشی را به مردم منتقل کرد. این مسئله به معنای نفی مطلق امکان پرداخت به مقوله های ارزشی مانند حجاب، در تلویزیون نیست.[41]
راه کارهای پیشنهادی برای گزارش و خبر
1. تهیه ی گزارش از زنان خارجی مسلمان و با حجاب و به ویژه زنان جوان.
2. می توان تحلیلی گزارش گونه از ناهنجاری های اجتماعی و نقش بی حجابی در پیدایش آن در تحلیل های بعد از خبر بیان کرد.
راه کارهای پیشنهادی برای برنامه های کودک و نوجوان
1. احکام پوشش به شیوه ی جذاب در قالب کارتون، نمایش عروسکی، سرودهای جذاب، داستان های شیرین و بازی های کودکانه آموزش داده شود.
2. پیام های مربوط به حجاب را خود کودکان با زبان شیرین مطرح کنند.
3. موضوع به تکلیف رسیدن دختران و ملزم شدن به حجاب اسلامی در قالی زیبا سوژه ی برنامه قرار گیرد.
راه کارهای پیشنهادی برای برنامه های کارشناسی
1. بیان فلسفه ی فردی و اجتماعی حجاب و عفاف و آثار منفی بدحجابی یا بی حجابی در زمینه ی فردی، خانوادگی و اجتماعی.
2. بیان ریشه های تاریخی حجاب در ادیان و جوامع اصیل.
3. تبیین ارتباط حجاب و عفاف با اصول و باورهای اعتقادی.[42]
راه کارهای پیشنهادی برای گروه فیلم و سریال
الف: شخصیت پردازی
از آنجا که همه بی عفتی ها از نگاه های ناپاک و معنادار آغاز می شود، پیش از آموزش هر موضوعی حتی حجاب باید کنترل نگاه را به جوانان آموخت و همراه آموزش حجاب به دختران، غیرت را به پسران یاد داد.
ب: پوشش و آرایش
1. از نمایش آرایش غلیظ و پوشش های نامناسب، به عنوان نشانه های پیشرفت، تمدن و امروزی بودن پرهیز شود.
2. از نمایش عروس با لباس تنگ و بدن نما به ویژه در اماکن عمومی و انظار مردم خودداری شود.[43]
کارکردهای سیما در زمینه ی حجاب و عفاف
الف: الگو آفرینی
یکی از کارکردهای مهم تلویزیون، طرح الگوهای شخصیتی یا ستاره سازی است. برنامه های تلویزیونی به ویژه برنامه های نمایشی مانند فیلم و سریال های تلویزیونی یا انیمیشن می توانند با طراحی شخصیت های جذّاب به عنوان قهرمان فیلم، برای مخاطب الگوسای کنند.
ب: تجلیل یا تحقیر غیر مستقیم
برنامه ساز تلویزیون می تواند با شگردهای هنری و ارتباطی به طور غیر مستقیم، موجب تقویت یا تضعیف مسئله ی حجاب و عفاف شود. لاابالی و منفی نشان دادن افراد بدحجاب نیز حس تنفر از بدحجابی را در مخاطب القا می کند.
ج: اطلاع رسانی و آموزش
اطلاع رسانی درباره یک موضوع و جنبه های مختلف آن و آگاه کردن افکار عمومی، از دیگر کارکردهای سیماست. این کارکرد، بیش تر از طریق برنامه هایی چون اخبار، گفت و گو ها، سخن رانی یا بحث های کارشناسی امکان پذیر است.
در زمینه ی حجاب و عفاف، بخش خبری می تواند آخرین اخبار مربوط به حجاب زنان مسلمان، راه پیمایی ها و همایش ها را به آگاهی مخاطبان برساند.
د: معرفی و ترویج الگوهای مناسب
یکی دیگر از کارکردهای سیماع معرفی و ترویج الگوهای مناسب پوشش است.
سیما می تواند به کمک طراحان لباس و کارشناسان مختلف در حوزه ی مذهبی، جامعه شناسی و روان شناسی،الگوهای مناسب پوشش اسلامی و ملی را طراحی و آن را به شکل مستقیم یا غیر مستقیم ترویج کند.[44]
اهداف و سیاست های کلی سازمان صدا و سیما برای گروه های برنامه سازی در زمینه حجاب و عفاف
این سیاست ها عبارتند از: 1. نکوهش ترویج رفتارهای غربی 2. تشویق حفظ حریم های ارزشی در برخورد با نامحرم 3. تبیین آثار زیان بار روابط ناسالم و غیر شرعی دختران و پسران و معرفی الگوی روابط سالم. 4. طرح و تقبیح نگاه ابزاری غرب به زن 5. تبیین آثار مطلوب رعایت حدود اسلامی در ارتباط میان زن و مرد.[45]
تدوین نظام اداری، اجرایی کشور بر اساس مبانی ارزشی و دینی
الف) تداوم و اصلاح طرح گشت اخلاقی
انتقاد از برخورد انتظامی با «بدحجابی»زمانی مقبول و منطقی است که دولت نسبت به گسترش فرهنگ حجاب و حیا در جامعه اهتمام عملی فرهنگی و تربیتی داشته باشد.
بی تدبیری فرهنگی و رویکرد جذب حداکثری فاقد منطق که می خواهد نه فقط مرزبندی های سیاسی که مرزبندی های فکری و اعتقادی را هم درنوردد، در این اتفاق بی تأثیر نبوده است.
ب) تقسیم فضای کلی جامعه و حاکم کردن روحیه ی دینی بر فضاهای کوچک تر
اجتماع از فضاهای متکثر و متعددی تشکیل شده که حاکم کردن روحیه ی دینی بر کل فضا دشوار است. اما این مدرسه و دانشگاه و بازار و پاساژ و محله و خیابان و کوچه و ... که جامعه را تشکیل می دهند، فضاهای جداگانه و مرتبطی هستند که می توان روحیه ی دینی را بر آنها به صورت مستقل و منفرد حاکم کرد.[46]
جامعه و دولت اسلامی موظف به رعایت حجاب است
مسائلی که در سطح جامعه و در منظر عام مردم به وقوع می پیوندد با مسائلی که در گوشه ی خانه یا مغازه ای رخ می دهد، از حیث بازتاب اجتماعی در یک سطح و درجه نیستند. همانند تظاهر به شراب خواری و شراب خواری پنهانی در خانه که اولی باعث بر فسق و بی حیایی اجتماعی می گردد. بنابراین جامعه ی اسلامی باید حتی المقدور در زمان غیبت، دستورات اسلامی را در سطح جامعه عملی و پیاده نماید و در این راستا بایستی که ظاهر جامعه را به ظاهری اسلامی نگه دارد و در طریق باطنش تلاش جدی نماید.
الف) ظاهر سازی
اموری که به ظاهر جامعه ی اسلامی خدشه وارد می نماید، باید به سرعت نه به تدریج، لگام قانونی زد و مسائلی همچون گناهان علنی، فسق و فجور، دزدی، هتاکی و ... را به سرعت ریشه کن نمود. از جمله ی این امور، بی حجابی یا بدحجابی است که به شدت بر باطن جامعه ی اسلامی صدمه می زند و پیکره ی نظام را به لغزش جدی جنسی مبتلا می نماید.
ب) باطن سازی
منظور از باطن سازی، ترویج فکر و فرهنگ قرآنی و اسلامی است که نیاز به زمان دارد تا در غالب های گوناگون فرهنگی و علمی و هنری به ترویج مبانی اصیل اسلامی پرداخته شود و فکر اسلامی را در متن زندگی فردی و اجتماعی انسان ها وارد نماید.[47]
نقش ها و برنامه های حمایتی دولت
اگر امکانات مالی و معنوی برای چاپ و پخش آثار معنوی و مرتبط با فرهنگ دینی به ویژه فرهنگ سازی در زمینه حجاب و عفاف فراهم باشد و اهل اندیشه، قلم و هنر به حمایت دولت اطمینان داشته باشند، جهت گیری پژوهش ها و نمایشگاه های هنری به سمت فرهنگ دینی کشیده خواهد شد.[48]
نقش ها و برنامه های نظارتی دولت
الف) نظارت بر ورودی های فرهنگی و هنری
ورودی های فرهنگی و هنری و حتی اندیشه های وارداتی، در موارد بسیاری، نه تنها با باورهای دینی تناسب ندارد بلکه گاه نوعی دین ستیزی یا دین گریزی در آنها دیده می شود. بنابراین، نظارت بر واردات فرهنگی و تولید محصول هنری و یافتن دست های آلوده می تواند به بهبود وضع فرهنگ دینی در جامعه اسلامی کمک کند.
ب) نظارت بر بومی ساری تولید محصول فرهنگی و هنری
نکته مهم و قابل توجه در بومی سازی تولید محصول فرهنگی متناسب با شأن و فرهنگ دینی، دقت در استفاده از شیوه های جذاب واثرگذار است. بهره گیری از نویسندگان، طراحان و کارگردانان باتجربه و آگاه برای این حرکت فرهنگی لازم است.[49]
نقش ها و برنامه های حفاظتی دولت
در واقع، برای حفظ فرهنگ حجاب که نهادینه شده و گسترش یافته است، باید از راه کارهای حفاظتی بهره برد. بهره گیری از نیروهای انتظامی، به کار بستن قوانین تدوین شده برای حفظ فرهنگ دینی، پی گیری اجرای آیین نامه ها و بخش نامه های مربوط و در نظرگرفتن مجازات برای متخلفان، از جمله نقش های حفاظتی دولت است.[50]
کنترل عوامل محرک فرهنگی و سالم سازی محیط اجتماعی توسط دولت
باید همزمان با سلامت اخلاقی محیط خانواده، در ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز دقت عمل وجود داشته باشد. به جا خواهد بود، اگر همزمان با سالم سازی محیط های خانوادگی و آموزشی، مسئولین مربوط در بهسازی اخلاقی محیط اجتماعی نیز اقدام نمایند تا نسلی که مدیریت آینده ی کشور را در اختیار می گیرد، بتواند با روحی قوی و سالم و اراده ای اخلاقی به ایفای مسئولیت خویش بپردازند.[51]
ترویج امر به معروف و نهی از منکر
الف) ایجاد ساختار صحیح برای امر به معروف
در نزدیک به سه دهه ی اخیر، به سبب این که روش صحیح امر به معروف و نهی از منکر بیان نشد، این حکم اسلامی در حاشیه قرار گرفت.
به همین علت، افراد دچار افراط و تفریط شدند. همین امر سبب شد تا دشمن از شیوه ی نادرست اجرای امر به معروف و نهی از منکر، علیه نیروهای متدیّن بهره گیرد و آنها را خشونت طلب و زورگو معرفی کند.[52]
ب) ایجاد مراقبت و نظارت همگانی در جامعه
مراقبت و نظارت عمومی یا امر به معروف و نهی از منکر، که در اسلام به عنوان یک تکلیف مهم و مقدس و واجب عنوان شده از حقوق مسلم و حتمی تک تک افراد جامعه، در جهت سالم سازی محیط زندگی از آلودگی ها و مفاسد اخلاقی و اجتماعی به شمار می آید. برای از بین بردن منکر یا منکرات باید این فریضه مهم اسلامی، جایگاه اصلی خود را در جامعه بازیافته و تک تک افراد آن را به عنوان یک وظیفه ی اسلامی و انسانی تلقی نمایند.[53]
شیوه ی امر و نهی به بانوان
امر و نهی مرد به زن و بالعکس، ویژگی های خاص خود را دارد، اما هیچ گاه، سبب ترک امر و نهی به یکدیگر نمی گردد. آن چه معیار است، وجود شرایط و رعایت موازین اسلامی است و تذکر مرد جوان به دختر و زنان جوان، آن هم درباره ی بی حجابی و بدحجابی، آرایش و خودنمایی در جامعه و نزد نامحرم است، که باید مورد دقت قرار گیرد.[54]
نتیجه گیری
1. خانواده به عنوان اولین مکانی که فرزند در آن رشد می کند و با حقایق هستی آشنا می شود، می تواند اولین و مهم ترین عامل در گسترش فرهنگ حجاب و یا بر عکس در تضعیف فرهنگ حجاب باشد، چرا که اگر مسئله ای در کانون خانواده مطرح گردد و به صورت عمیق از سوی فرزندان مورد پذیرش قرار گیرد امکان تغییر و حذف آن از سوی عوامل اجتماعی به صفر می رسد. بنابراین برنامه ریزی صحیح برای خانواده ها از سوی دولت، دقت والدین در امر حجاب فرزندان، ارتقاء سطح آگاهی افراد به فلسفه و آثار حجاب توسط والدین، رعایت حیا و عفت توسط زنان، تقویت باور ایمان و تقوا و به خصوص نقش مادران در تربیت و هدایت از جمله کارهایی است که به نظر ضروری می رسد. از میان این عوامل تقویت باور ایمان و اعتقاد در اولویت قرار دارد،چرا که اگر زن در درون خود باور عمیق به این مطلب داشته باشد که خداوند با حکمت و خیرخواهی خود، حکم حجاب را برای زنان قرار داده و این مسئله برای حفظ حرمت وجودی زن است، حجاب را هر چه بهتر رعایت خواهد کرد و عوامل بیرونی تأثیر کمتری بر او خواهد داشت.
1. با توجه به این که انسان تحت تأثیر محیط خود قرار دارد، جامعه و عوامل موجود در آن بر مسئله حجاب تأثیر زیادی دارند. قدرت مندترین عامل در جامعه، حکومت در نظام اسلامی است.
پیشنهادها
یکی از مراکز مهم فرهنگی که نقش قابل توجهی در گسترش حجاب کامل دارد، سیمای جمهوری اسلامی است، زیرا تمام فیلم ها و برنامه های ان، نقش الگودهی بسیار مهمی برای مردم دارد.
بنابراین جا دارد، مسئولان سیما به الگوپذیری مرد خصوصاً زنان و دختران از حجاب و پوشش هنرمندان و مجریان تلویزیون توجه و دقت جدی نمایند.
- مراکز فرهنگی و رسانه های جمعی مثل مطبوعات با نگارش آثار و مقالات علمی و استدلالی به تبیین مسائل مهم و اساسی حجاب برتر بپردازند. زیرا همان گونه که از لابه لای اثر حاضر روشن گشت، حجاب حداکثری و بیش تر بانوان یکی احکامی است که دین اسلام بانوان را به آن ترغیب و تشویق نموده است. نکته ی فوق به منزله ی یک ملاک و معیار برای ارزیابی فعالیت های مطبوعاتی، در ارتباط با ترویج فرهنگ حجاب و پوشش در جامعه ی اسلامی است.
به این معنا که اگر نتیجه ی فعالیت های مطبوعاتی در راستای تقویت و تحکیم منطقی حجاب و پوشش بیش تر و برتر باشد، می توان گفت:مطبوعات جامعه ی اسلامی در این مورد به وظیفه ی اسلامی خود عمل نموده اند،ولی اگر فعالیت های مطبوعاتی آنان منجر به تضعیف و تخریب مصادیق حجاب برتر باشد در حقیقت به رسالت مطبوعات خود عمل نکرده اند.
- خانواده ها خصوصاً مادران که مسئولیت سنگین تری در تربیت دختران و ارتباط بیش تری با آنها دارند، خود در مواجهه با نامحرم از حجاب کامل مثل چادر استفاده نمایند تا از این طریق فرزندان دختر نیز از همان کودکی، با حجاب اسلامی آشنا شوندو با تمرین کردن نسبت به آن انس بگیرند.
- البته در کنار تمرین و عادت دادن آنان لازم است، مادران ابعاد مختلف حجاب و پوشش و فواید آن را برای دختران تبیین و آنها را به رعایت پوشش کامل اسلامی تشویق و در انتخاب دوستان آنها توجه نمایند که به مسائل شرعی و از جمله رعایت حجاب و مقید باشند.
- به دلیل تأثیرپذیری دانش آموزان از مدیران و معلمان و اساتید، رعایت حجاب کامل از سوی کادر آموزشی، مراکز آموزش و پرورش و دانشگاه تأثیر رفتاری و عملی فراوانی روی مخاطبان دارد. برای استمرار و تقویت حجاب کامل در بین کادر آموزشی مسئولان مراکز مذکور باید تصمیم گیری قاطع و منطقی اولاً لزوم استفاده از حجاب کامل اسلامی را قانونمند کنند.
ثانیاً، افرادی که حجاب کامل را رعایت می کنند به شکل های مختلف مورد تشویق قرار گیرند.
ثالثاً، پس از تبیین منطقی حکم حجاب با افراد متخلّف به طور قاطع و جدی و قانونی برخورد نمایند.
- اگر برخی مراکز فرهنگی از شعارنویسی روی دیوارها، برای ترویج فرهنگ حجاب کمک می گیرند، در این زمینه باید از شعارهای جذّاب و مثبت استفاده کنند. مثل حجاب سلاح زن است، در مقابل نگاه های آلوده- حجاب پند است نه بند.
افراد آشنا به مسائل و کارهای فرهنگی، به خوبی می دانند که استفاده از شعارهای منفی و دارای دافعه نه تنها اثر مثبت ندارد، بلکه بر عکس باعث لجاجت و مقاومت در افراد بی حجاب می گردد.[55]
- امر به معروف و نهی از منکر در جامعه به صورت عملی درآید و زمانی عمومی می شود که همه ی مردم این دو فریضه را مثل نماز واجب بدانند و نتوانند گناه را تحمل کنند و منتظر کسی نباشند و از این که یک انسان جاهل یا فاسد به آنها گفت: به تو چه؟ و یا توهین کرد ترسی نداشته باشند و منتظر مسئولین حکومت، عملاً از عاملین به معروف و ناهی از منکر دفاع کنند و آنها را مورد تشویق قرار بدهند.
- در رسانه های گروهی و جراید مخصوصاً صدا و سیمای جمهوری اسلامی، روی حجاب مخصوصاً چادر تبلیغ شود و فواید حجاب و آثار شوم بدحجابی با شیوه های هنری تبیین شود و در تمام برنامه های صدا و سیما سعی شود از چادر استفاده شود و از زنان محجبه تجلیل به عمل آید.
- بانوانی که دارای حجاب برتر هستند توسط مسئولین در کلیه ی مراکز دولتی مورد تشویق قرا گیرند و به آنان با دیده ی احترام بنگرند و حقوق این گونه بانوان چند درصد (مثلاً 30 الی 40) درصد بیشتر از بقیه ی خانم ها باشد و در صورت عدم رعایت حجاب بعضی خانم ها مسئول آن اداره توبیخ شود.
- در مدارس و دانشگاه ها ضمن تشویق دختران محجبه و چادری نمره ای تحت عنوان حجاب برتر که همان چادر باشد در بین نمرات درج گردد.
- عمل به این مراحل استمرار داشته باشد نه این که به صورت قطعی عمل گردد.
- بعد از طی این مراحل تعدادی (حدود 5 درصد) هستند که دارای عقل سلیم و اهل منطق و دلیل نمی باشند و جز به ظاهر سازی و خودنمایی و شهوت و فساد فکر نمی کنند،با این تعداد قلیل باید با شدت برخورد شود. اگر همه با دلیل و برهان و سخن نرم درست می شدند. رسول خداr همه را اصلاح می نمود و دیگر حدود و قصاص و دیات و تعزیرات را وضع نمی کرد و اگر افراد مؤمن و حزب اللهی، با این تعداد کم با ملایمت برخورد کنند و تذکر بدهند. اگر چه روزی ده ها بار باشد، آنها بندگان خوب خدای بزرگ را مورد تمسخر و طعن قرار می دهند و همه ی مقدسات ما را به باد مسخره می گیرند و گاهی همه ی شوهران بی غیرتشان از این گونه عروسک ها دفاع می کنند و برایشان چیزی که مطرح نیست، اسلام و شهید و مقدسات است.[56]
پیشنهادهایی برای نهادینه سازی و گسترش فرهنگ حجاب و عفاف
دولت اسلامی در زمینه اجرایی می تواند با نجام امور زیربنایی، زمینه گسترش عفت عمومی را در جامعه اسلامی فراهم سازد و با تصمیم گیری درست و سیاست گذاری کارشناسانه، ریشه بی عفتی را بخشکاند و فرصت دسیسه چینی را از دشمن بگیرد. برخی از این راه کارها عبارتند از:
1. ایجاد مرکزهای مشاوره و پاسخ گویی به شبهه ها، با هزینه کم و در صورت امکان به شکل رایگان
2. ایجاد بستری برای ازدواج جوانان
3. جهت بخشی به غریزه جنسی جوانان و جلوگیری از ورود و پخش عامل تحریک زا. ایجاد تفریح گاه های سالم و متناسب با شأن جامعه اسلامی که زمینه رشد فرهنگی در آنها فراهم بوده و غیرمستقیم و نامحسوس، زیرنظر باشند.
4. رفع مشکلات اقتصادی شهروندان و حل مشکل معیشت آنان که در برخی موارد، عامل اصلی بی عفتی است.
5. ایجاد فضای سالم رقابتی در زمینه ورزش، دانش و هنر و گسترش ارتباطات بین المللی در زمینه های یاد شده برای متمرکز و هدف مند کردن نیروهای سرگردان جوانان.
6. اجرای سیاست های بازدارنده به وسیله نیروهای انتظامی آموزش دیده و آشنا با دانش روان شناسی و جامعه شناسی.
7. اجرای سیاست های اصلاح گرایانه در ساختارهایی که غیر کارشناسانه کار می کنند با اصول و مبانی تربیت اسلامی هماهنگ نیستند.
8. راه اندازی انجمن های محلی یا ایجاد زمینه به وجود آمدن خرده سازمان های محلی با بهره گیری از افراد کارآمد و دارای انگیزه فرهنگی که در محله های ساکن هستند و نسبت به مسئله عفاف و حجاب در حکومت دینی احساس مسئولیت دارند.
9. معرفی الگوهای مناسب ارتباط زن و مرد مسلمان در سازمان های وابسته به دولت از سوی برنامه سازان فرهنگی دولت پس از هماهنگی با متولیان امور دینی هم چون حوزه های علمیه.
10. معرفی الگوی جامع و مناسب حجاب و پوشش اسلامی و ایجاد زمینه دست رسی آسان به این نوع پوشش.
11. حذف ضد ارزش ها و مظاهر ضد اخلاقی
12. حفظ نیمه عفیف و با حجاب جامعه هم زمان با مبارزه با نیمه غیر عفیف و براندازی مظاهر فساد.[57]
فهرست منابع
1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند،
2. آشتیانی، محمدرضا، عفاف، چاپ اول، قم، چاپخانه ثامن الحجج، ۱380.
3. احمدی، حبیب الله، فاطمه الگوی زندگی، انتشارات فاطیما، قم، چاپ پنجم، 1379.
4. اسحاقی، حسین، گوهر عفاف(پژوهشی درباره حجاب)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه عملیه قم، 1387.
5. اکبری، محمدرضا، تحلیل نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، چاپ سوم، انتشارات پیام عترت، 1376.
6. اکبری، محمدرضا، تحلیل نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات پیام عترت، 1376.
7. اکبری، محمدرضا، حجاب در عصر ما، چاپ اول، تهران، انتشارات پیام آزادی، 1380.
8. اکبری، محمود، مروارید عفاف، چاپ اول، قم، انتشارات پارسیان، 1376.
9. بانکی پورفرد، امیرحسین، حیا، چاپ سوم، اصفهان، حدیث راه عشق، 1385.
10. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
11. دهقانی، محسن، حجاب برتر، چاپ اول، تهران، چاپخانه بقیع، 1383.
12. رحیم پور ازغدی، حسن، عفاف:نماد هویت انسانی، چاپ سوم، تهران، انتشارات زلال کوثر، 1387.
13. رزاقی، احمد، عوامل فساد و بدحجابی و شیوه های مقابله با آن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1367.
14. شفیعی سروستانی، ابراهیم، (به کوشش)، حجاب و مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
15. صبور اردو بادی، احمد، بهای یک نگاه چقدر است، چاپ سوم، تهران، انتشارات مهدی، 1366.
16. صدر، حاج سید جوادی، بهاء الدین خرمشاهی، کامران فانی (زیر نظر) دایره المعارف تشیع، چاپ دوم، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1380.
17. فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، چاپ سوم، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.
18. قائمی، علی، حیات زن در اندیشه اسلامی، چاپ اول، تهران، انتشارات امیری، 1373.
19. قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، چاپ سیزدهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381.
20. کانون تحقیقی پژوهش های قرآنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نایین، حجاب و عفاف زن از دیدگاه قرآن و احادیث، زمستان 1383.
21. کوهی، محمدرضا، آسیب شناسی شخصیت زن(با تاکید بر لاقیدی و بدحجابی)، چاپ اول، قم، انتشارات پارسیان، 1383.
22. محمدی اشتهاردی، محمد، پوشش زن در اسلام، چاپ اول، معاونت مبارزه با فساد اجتماعی ناجا، 1374.
23. معلوف، لویس، فرهنگ بزرگ جامع نوین(ترجمه المنجد)، ترجمه احمد سیاح، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسلام، 1378.
24. نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408 ه ق.
فهرست نشریات
1. نشریه پیام زن، شماره 184 و 185، آثار و پیامدهای فرهنگی اجتماعی گسترش بدحجابی، محمدحسین در افشان، قابل بازیابی در نمایه، مردادماه 1386.
2. نشریه یا لثارات الحسین، شماره 380، برگرفته از مقاله محمدعلی منصوریان، بررسی عفاف در اسلام.
3. نشریه یا لثارات الحسین، شماره 2098، برگرفته از مقاله محمدعلی منصوریان، عفاف و حجاب تضمین کننده امنیت جامعه، مردادماه، 1386.
[1] . ابراهیم، شفیعی سروستانی، حجاب، مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج2، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387، ص346.
[2] . محمدرضا، کوهی، آسیب شناسی شخصیت زن(با تاکید بر لاقیدی و بدحجابی)، چاپ اول، قم، انتشارات پارسیان، 1383، ص 235.
[3] . علی، قائمی، حیات زن در اندیشه اسلامی، چاپ اول، تهران، انتشارات امیری، 1373، ص 215.
[4] . لویس، معلوف، فرهنگ بزرگ جامع نوین، ترجمه: المنجد، ج1، ص435.
[5] . علی اکبر، دهخدا، لغت نامه دهخدا، ج6، ص9243.
[6] . علی اکبر، قرشی، قاموس قرآن، ج2، ص215.
[7] . حسین، نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج8، چاپ اول، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408 ه ق، ص468.
[8] . امیرحسین، بانکی پور، حیا، چاپ سوم، اصفهان، حدیث راه عشق، 1385، ص37.
[9] . کانون تحقیقی پژوهش های قرآنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نایین، حجاب و عفاف از دیدگاه قرآن و احادیث، زمستان 1383، صص34-38.
[10] . حسن، رحیم پور ازغدی، عفاف نماد هویت انسانی، چاپ سوم، تهران، انتشارات زلال کوثر، 1387، ص42.
[12] . احمد، صدر، حاج سید جوادی، بهاء الدین خرمشاهی، کامران فانی (به کوشش)، دایره المعارف تشیع، ج6، چاپ دوم، تهران، نشر سعید محبی، 1380، ص 73.
[13] . محمدرضا، اکبری، حجاب در عصر ما، چاپ اول، تهران، انتشارات پیام آزادی، 1380، ص14.
[14] . احمد، صبور اردو بادی، بهای یک نگاه چقدر است، چاپ سوم، تهران، انتشارات مهدی، 1366، ص7.
[15] . محمد، محمدی اشتهاردی، پوشش زن در اسلام، چاپ اول، بی جا، معاونت مبارزه با مفاسد اجتماعی ناجا، 1374، ص 27.
[16] . محسن، ماجراجو، نیازها و حجاب دختران، چاپ اول، قم، انتشارات عطر یاس، 1385، ص 143.
[17] . فتحیه، فتاحی زاده، حجاب از دیدگاه قران و سنت، چاپ سوم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1373، ص81.
[18] . ابراهیم، شفیعی سروستانی، حجاب، ج2، ص203.
[19] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج2، ص296.
[20] . نشریه پیام زن، محمد حسین، درافشان، آثار و پیامدهای فرهنگی- اجتماعی گسترش بدحجابی، قابل بازیابی در نمایه، شماره 184-185، ص4-6.
[22] . نشریه یالثرات الحسین، شماره 2098، مردادماه 1386، ص 169.
[23] . کانون تحقیقی پژوهش های قرآنی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نایین، حجاب و عفاف از دیدگاه قرآن و احادیث، ص 34-30.
[24] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج2، ص274.
[25] . محمدرضا، اکبری، تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، چاپ دوم، انتشارات پیام عترت، تابستان 1376، ص185.
[26] . احمد، رزاقی، عوامل فساد و بدحجابی و شیوه های مقابله با آن، ص39.
[27] . نشریه یالثارات الحسین، شماره 380.
[28] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج2، ص502.
[29] . محمدرضا، اکبری، تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، ص127.
[30] . حسین، اسحاقی، گوهر عفاف، ص 87.
[31] . ابراهیم شفیعی، مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی، ج1، ص522.
[32] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج1، ص299.
[33] . حسین، اسحاقی، گوهر عفاف، ص 34.
[34] . ابراهیم، شفیعی، ج۲، ص415.
[35] . محمدرضا، اکبری، تحلیل نو و عملی ازحجاب در عصر حاضر، ص129.
[36] . محمدرضا، اکبری، تحلیل نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر، چاپ سوم، انتشارات پیام عترت، 1376، ص ۱7-۲۲.
[37] . محمود، اکبری، مروارید عفاف، ص 82.
[38] . حبیب الله، احمدی، فاطمه الگوی زندگی، انتشارات فاطیما، قم، چاپ پنجم، 1379، ص 197.
[39] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج۲، ص 298.
[46] . نشریه پیام زن، محمد حسین، درافشان، قابل بازیابی در سایت اینترنتی، شماره184.
[47] . محسن، دهقانی، حجاب برتر، ص99.
[48] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج2، ص533.
[51] . محمرضا، آشتیانی، عفاف، ص185.
[53] . احمد، رزاقی، عوامل فساد و بدحجابی، ص 74.
[54] . محمدرضا، اکبری، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر، ص 181.
[55] حسین، مهدی زاده، حجاب شناسی، ص 144.
[56] . اسدالله، محمدی نیا، آنچه یک زن باید بداند، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375، ص 451.
[57] . ابراهیم، شفیعی، حجاب، ج2، راه کارهای نهادینه سازی گسترش و پاسداری فرهنگ عفاف و حجاب برگرفته از مقاله ناهید طیبی، ص538.