منو
تبليغات
قرآنی

الحمد لله علی کل حال
دوشنبه 3 مهر 1396 نعمت‌شناسی و آثار آن در زندگی مطلوب از منظر آیات و روایات نویسنده: نرگس نبی
منبع: اختصاصی سایت مرسلات

مقدمه
این پژوهش با عنوان نعمت شناسی و آثار آن در زندگی مطلوب از نظر آیات و روایات می‌باشد که با رویکرد قرآنی و روایی به این موضوع پرداخته است. نعمت به معنای حالت خوب و بهره‌ها و آنچه مایه‌ی خوبی و خوشی انسان است. پس نعمت شناسی به معنای شناخت راه‌های رسیدن به حالت خوب و بهره بردن از تمام نعمت‌ها برای رسیدن به حیات طیبه می‌باشد حیات طیبه‌ای که انسان همواره در طول تاریخ در پی این زندگی بوده است و آن را می‌توان با شناخت داده‌های الهی و در گرو ایمان و عمل صالح به دست آورد. ابتدا این پژوهش در پی آن است که معنا و مفهوم، اقسام و گستره نعمت‌های الهی و حیات طیبه را برای خواننده ترسیم نماید و بعد به آثار شناخت نعمت‌ها بر حیات طیبه بپردازد و از توجه گذرا و همراه غفلت به نعم الهی برحذر دارد و به او بفهماند که در سایه شناخت نعمت‌های بی‌کران الهی می‌تواند به کرامت بلند انسانی و نیز مقام قناعت پیشگان و مقام شاکرین دست پیدا کند. بهره‌وری انسان از نعمت و در پی آن توجه نمودن او به این همه لطف بی‌کران الهی از ابتدای خلقت انسان مطرح بوده است ولی تاکنون یک تحقیق علمی و منسجم با این عنوان انجام نشده است. البته در مورد مصادیق نعمت و حیات طیبه در کتب تفاسیر سخن‌هایی آمده که البته تعابیر بعضی از آن‌ها به صراحت نیست و در این پژوهش سعی شده به صورت روشن به این موضوع پرداخته شود. در این تحقیق ابتدا به تبیین نعمت‌های الهی و اقسام آن و نیز عوامل جلب و زوال نعمت و آثار آن پرداخته شده و بعد از آن به تبیین ابعاد و ویژگی‌های حیات طیبه پرداخته و در فصل آخر به آثار نعمت‌شناسی بر حیات طیبه در سه محور کرامت، قناعت و شکر پرداخته است.

تبیین نعمت ها ی الهی
نعمت در فارسی به معنای احسان، نیکی، بهره و خوشی، مال و روزی آمده.[1] در مورد معنای اصطلاحی نعمت نیز آنچه از نظر علما بدست می آید، نعمت زمانی نعمت دانسته می شود که بنده آن را در راه سعادت و قرب الهی مصرف نماید. ولی اگر بنده آنرا در راه معصیت استفاده نماید، این نعمت دیگر نعمت نمی باشد بلکه نقمت و عذاب به حساب می آید.
علامه طباطبایی می فرماید : « قرآن کریم عطایای الهی از قبیل مال و جاه و همسران و امثال آنرا نسبت به انسان نعمت علی الاطلاق نخواند، بلکه و قتی نعمت خوانده که در طریق سعادت و به رنگ ولایت الهی در آمده و آدمی را به سوی خدا نزدیک کند .و اما اگر در طریق شقاوت و تحت ولایت شیطان باشد، البته نقمت و عذاب است نه نعمت .[2] »
بر طبق آیه ای از قرآن این نعمت را به نعمت ظاهری و باطنی تقسیم نموده است که مراد از نعمت ظاهری، حواس ظاهری از گوش، چشم و اعظای بدن و نیز سلامتی و رزق طیب و نعمت دین می باشد. مراد از نعمت باطنی، نعمت های غایب از حس می باشد مانند شعور و اراده و عقل و نیز مقامات معنوی که تنها از راه اخلاص در عمل حاصل می گردد را شامل می شود.[3]
عواملی همچون شکر نعمت، عمل به شرایع اسلام و نیز تقوای الهی باعث جلب نعم الهی به سوی انسان می شود و نیز عواملی مانند ستم به مردم، از دست دادن روحیه ی عادت در خیر، کناره گرفتن از نیکوکاری، کفران نعمت، ترک سپاس گذاری در شکر باعث سلب نعمت های الهی از انسان است.[4]
شناخت نعمت های الهی نیز دارای آثاری برای انسان می باشد که می توان به موارد زیر اشاره نمود :
پرهیز از فساد و فسادگری، تسبیح خداوند و تنزیه او از ناپاکی ها، رستگاری و خوشبختی، شکر و سپاس، ایجاد محبت خدا در دل بندگان و تقواپیشگی.[5]

تبیین ابعاد و ویژگیهای حیات طیبه
حیات در لغت به معنای زندگی و ضد موت می باشد.[6] در اصطلاح به معنای زیستی است که در آن افزون بر اهداف غریزی و مادی، اغراض معنوی و کمالات ملحوظ می باشد.[7]
در مورد حیات طیبه علما نظرات مختلفی را بیان نموده اند که از جمع همه ی آنها می توان گفت حیات طیبه، مفهومش آنچنان وسیع و گسترده است که همه ی نظرات مفسران را دربر می گیرد. زندگی پاکیزه از هر نظر، پاکیزه از آلودگی ها و ظلم ها و خیانت ها و دشمنی ها و هر گونه چیزی که زلال زندگی را در کام انسان ناگوار می سازد و با توجه به اینکه در آیه ی قرآن سخن از جزای الهی به نحو احسن به میان آمده، استفده می شود که حیات طیبه مربوط به دنیاست و جزای احسن مربوط به آخرت می باشد.[8]
با توجه به آیه ی 97 سوره ی نحل، خداوند دو رکن اساسی و عامل مهم را در رسیدن به حیات طیبه، ایمان و عمل صالح می داند که ایمان به معنای معرفت همراه با تسلیم قلبی در برابر خداوند است و همچنین ایمان عبارت است از اینکه دل تسلیم چیزی شود که عقل و ذهن آن را تصدیق کرده و بپذیرد و بخواهد به همه ی لوازم آن ملتزم شود.[9] و نیز عمل صالح آن عملی است که شایستگی برای درگاه خدای تعالی داشته باشد.[10] و نیز گفته شده هر عملی که و حی الهی یا عقل سلیم و فطرت سالم به آنان فرمان دهد، عمل صالح است، چنان که ترک آنچه وحی یا عقل یا فطرت سلیم از آن نهی کرده نیز عمل صالح است یعنی معیار عمل فقط دلیل معتبر از عقلی و نقلی است.[11]
بین ایمان و عمل صالح رابطه ی متقابل برقرار است یعنی اگر چه ایمان، منشأ عمل صالح است لکن عمل صالح نیز موجب تقویت ایمان و بالا رفتن درجه ی آن می گردد چنانکه عکس آن نیز صادق است. یعنی عمل غیر صالح از درجه ی ایمان می کاهد، به گونه ای که ممکن است ایمان را از انسان سلب نماید.[12]
حیات طیبه دارای آثار فراوانی برای انسان است. برترین اثر حیات طیبه رسیدن به لقاء الله می باشد. از دیگر آثار حیات طیبه، آرامش و اطمینان قلب و زدوده گشتن هر گونه خوف و اندوه می باشد. یکی دیگر از آثار آن تثبیت باقول ثابت است. چرا که انسانی که بوسیله ی ایمان و عمل صالح به حیات طیبه رسیده است خداوند در دنیا و آخرت او را بر ایمانش ثابت قدم می کند و اگر مشیت الهی نباشد ثبات خودش سودی نخواهد داشت و در سایه ی این حیات به قدرت و شعور برتر خواهد رسید.[13] از دیگر آثار حیات طیبه می توان به حشر با اولیای الهی، نداشتن بخل و حرص، عداوت و کینه، جهل و ضلالت، تأثیر پذیری از سخن حق، پاسداری از حریم دل و جلب توفیق الهی و ... نام برد.[14]

بررسی آثار نعمت شناسی بر حیات طیبه
به طور قطع شناخت نعمت آثار فراوانی بر زندگی انسان خواهد داشت به طوری که با شناخت نعمت به وجود منعم پی برده و به دنبال دلیل این همه تفضل از جانب وی خواهد بود. اینجاست که انسان متوجه عظمت و کرامت درونی و ذاتی خود می شود و سعی در نزدیکتر شدن به رضایت الهی و شکوفا کردن استعدادهای درونی خود که همان کرامت اکتسابی و هدف از خلقت انسان است، می باشد .
علاوه بر این فرد با شناخت پیدا کردن بر نعمت های الهی متوجه خواهد شد که وفور نعمت به حدی است که قابل شمارش نیست. پس بدانچه در اختیار دارد قانع می شود و تلاش می کند بوسیله ی آنها به بهترین وجه حیات خود را نورانی و مقرب خداوند سازد. نهایتا با شناخت داده هایَ خدا بر اساس میل فطری که در وجود او نهفته به دنبال شکر گذاری از منعم خواهد بود .
یکی از آثار نعمت شناسی بر حیات طیبه کرامت است. کرامت به معنای نزاهت از پستی و فرومایگی است.[15] و نیز به معنای موهبت و عنایتی است مخصوص انسان که در چیز دیگری یافتنی نیست.[16]
انسان از دیدگاه قرآن دارای دو نوع کرامت است:

کرامت ذاتی و کرامت اکتسابی
مقصود از کرامت ذاتی آن است که خداوند انسان را به گونه ای آفریده است که در مقایسه با برخی موجودات دیگر از لحاظ ساختمان وجودی، از امکانات و مزایای بیشتری برخوردار است.[17]
جلوه های کرامت ذاتی خدا بر انسان می توان به اعطای مقام خلیفه الهی، آفرینش انسان به دست خداوند، تسخیر موجودات جهان آفرینش برای انسان و امانت داری انسان اشاره نمود.[18]
نوع دیگری از کرامت، کرامت اکتسابی است که در سایه ی تقوا حاصل می شود. تقوا همان احساس مسئولیت و تعهدی است که به دنبال رسوخ ایمان در قلب بر وجود انسان حاکم می شود و او را از فجور و گناه باز می دارد، به نیکی و پاکی و عدالت دعوت می کند و اعمال آدمی را خالص و فکر و نیت او را از آلودگی ها می شوید.[19]
یکی دیگر از آثار نعمت شناسی بر حیات طیبه، قناعت است. قناعت یعنی اکتفا به آنچه خود دارد و قطع طمع از آنچه مردم دارند که این صفت آدمی را در دنیا عزت می دهد، در چشم همگان عظیم می نماید و نزد عموم مردم محترم و موجه می سازد.[20]
عواملی همچون عوامل فردی و شخصیتی، عوامل خانوادگی و محیطی، الگو قرار دادن افراد صالح، زنده کردن تقویت کننده ها، عامل شناخت و اعتقاد در ایجاد قناعت مؤثر می باشد. قناعت باعث تقویت ایمان، برخورداری از زندگی طیب، راحتی و آسایش و بی نیازی می گردد.[21]
یکی دیگر از آثار شناخت نعمت های الهی بر زندگی طیب، شکر است. شکر به معنای شناخت اینکه همه ی نعمت ها از جانب خدا بوده و صرف کردن آنها در جهت محبت خداوند می باشد.[22]
در کلام معصومین شکرگذاری به صورت زبانی، قلبی و عملی صورت می پذیرد. از مهمترین آثار شکر می توان به زیاد شدن نعمت اشاره نمود و نیز در سایه ی شکر به شناخت خداوند متعال رسیده و باعث خشنودی خدا می شود و همین شکرگذاری باعث شکوفایی و پویایی جامعه می شود و در آخرت از عذاب ایمن شده[23]و از فشار قبر در امان می ماند.[24]

نتیجه‌گیری
خداوند رحمان انسان‌ها را از نعمت‌های مادی و معنوی بهره‌مند ساخت نعمت‌هایی که قرآن کریم در صورتی آن را نسبت به انسان نعمت خواند که بتواند از آن‌ها در طریق سعادت و قرب به خدا بهره ببرد. نعمتی که اگر مورد غفلت قرار گیرد باعث از دست رفتن آن‌ها می‌شود. ولی اگر از آن‌ها در جهت رضای خدای تعالی بهره گیرد باعث فزونی نعمت‌ها بر خود شده است. یکی از این نعمت‌ها حیات طیبه است که در سایه‌ی ایمان و عمل صالح به‌دست می‌آید حیاتی که او را از قدرت و شعور برتر بهره‌مند ساخته و به او آرامش و اطمینان می‌دهد و در نهایت او را به لقاء خدا می‌رساند کسی که نعمت‌های الهی را شناخت به کرامت و شرافت بالای خود پی برد و نسبت به داده‌های خداوند قناعت کرده و با استفاده‌ی درست از آن‌ها شکر آن‌ها را به جای می‌آورد.
فهرست منابع:
*قرآن کریم
1.    انصاریان،حسین، شرح دعای کمیل، قم، انتشارات دارالعرفان، چاپ دوم، زمستان1390.
2.    جوادی آملی،عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء،‌چاپ اول، 1387.
3.     ــــــــــــــــــ، تفسیر موضوعی قرآن کریم ( جامعه در قرآن )، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ ششم، تابستان 1388.
4.     ــــــــــــــــــ، کرامت در قرآن، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ پنجم، 1376.
5.     ــــــــــــــــــ، یاد معاد، تهران، مرکز نشررجاء، چاپ اول، 1375.
6.     دستغیب، عبدالحسین، سرای دیگر(تفسیر سوره واقعه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوازدهم، 1382.
7.     ذاکر، صدیقه، حیات طیبه از دیدگاه قرآن، مجله فقه و حقوق خانواده(ندای صادق سابق)، شماره20، تابستان1375.
8.     رجبی،محمود، انسان‌شناسی، قم، موسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم، زمستان1378.
9.     طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
10.   عمید،حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، 1381.
11.   قرائتی،محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383.
12.   قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1377.
13.   محمدی، محمد رضا، قناعت و سلامت روان، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، تابستان1388.
14.  مصباح یزدی،محمد تقی، به سوی خودسازی، قم، انتشارات آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1380.
15.  مصطفوی،حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1430ه.ق.
16.  مکارم شیرازی و همکاران، ناصر،تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374.
17.   نراقی، محمد مهدی،جامع السعادات، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ ششم، 1384.
18.    نصری،عبدالله، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، بی جا، موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی، چاپ اول، 1372.
19.     www.rasekhon.comعمل صالح از منظر قرآن کریم، کامران ایزدی مبارکه. 

[1]. حسن، عمید. فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیر کبیر، چاپ هفتم. 1381، جلد 3 ،ص 2403
[2].  محمد حسین، طباطبایی، تفسیر المیزان، مترجم : محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه   علمیه قم، 1374، جلد 11،ص 110.
[3] . محمد حسین، طباطبایی، تفسیر المیزان، مترجم : محمد باقر موسوی همدانی، جلد 16، ص 343.
. [4] حسین، انصاریان. شرح دعای کمیل، قم، انتشارات دار العرفان، چاپ دوم، زمستان 1390، جلد 1، ص 231.
[5] . محسن، قرائتی. تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1383، جلد 10، صفحه 440
[6].  حسن، مصطفوی. تحقیق فی کلمات قرآن کریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی ،1430 ه ق، صفحه 366
[7] . عبد الله، جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم ( جامعه در قرآن )، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ ششم، تابستان 1388، جلد 17، صفحه 156
[8] . ناصر، مکارم شیرازی و همکاران. تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب اسلامیه، 1374، ج11، ص394.
[9].  محمدتقی، مصباح یزدی. به سوی خودسازی، قم، انتشارات آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)، 1380، ص321.
[10].  محمدحسین، طباطبائی. تقسیر المیزان، جلد1، ص458.
[11].  عبدالله، جوادی آملی. تفسیر تسنیم، جلد5، ص67.
[12]. www .rasekhon.com، عمل صالح از منظر قرآن کریم، کامران ایزدی مبارکه.
[13] . صدیقه، ذاکر. حیات طیبه از دیدگاه قرآن، مجله فقه و حقوق خانواده (ندای صادق سابق) ، شماره 20، تابستان 1375، ص23ـ24.
[14] . عبدالله، جوادی آملی. یاد معاد، تهران، مرکز نشررجاء، چاپ اول، 1375، ص68.
[15].  عبدالله، جوادی آملی. کرامت در قرآن ، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ پنجم، 1376، ص21.
[16] . علی اکبر، قرشی. تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1377، جلد6، ص114.
[17].  محمود، رجبی، انسان شناسی ، قم ،مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ چهارم، زمستان 1378، ص 77ـ 78.
. [18] عبدالله، نصری. میانی انسان شناسی در قرآن، بی جا، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی، چاپ اول، 1372، ص228ـ234 .
[19].  ناصر مکارم شیرازی و همکاران. تفسیر نمونه، جلد22، ص204.
[20] . محمد حسین، طباطبائی، تفسیر المیزان، جلد 1، ص534.
. [21] محمد رضا، محمدی. قناعت و سلامت روان، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، تابستان1388، ص 50ـ57.
[22] . محمد مهدی، نراقی. جامع السعادات، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ ششم، 1384، ص404.
[23] . ناصر، مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، جلد 10، ص282ـ283.
[24] . عبدالحسین، دستغیب، سرای دیگر( تفسیر سوره واقعه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوازدهم، 1382، ص325.
 
امتیاز دهی
 
 

بيشتر


تعداد بازديد اين صفحه: 18633
خانه | بازگشت | حريم خصوصي كاربران |
Guest (PortalGuest)

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (شعبه اصفهان)
مجری سایت : شرکت سیگما