پيامبر اسلام (ص) فرمود: «إذا كان يوم القيامة و نصب الصّراط على جهنّم لم يجُز عليه إلّا من معه جوازٌ فيه ولاية علىّ بن أبى طالب و ذلك قوله تعالى: «وقفوهم إنّهم مسئولون»، يعنى عن ولاية علىّ بن أبى طالب»(1) در روز قيامت وقتى بر جهنم، صراط استوار گردد هيچ كس حق عبور ندارد، مگر اين كه با او جواز ولايت على بن ابى طالب باشد و اين است معناى آية «وقفوهم إنّهم مسئولون» يعنى از ولايت على بن ابى طالب سؤال مى شود. [

2 امام رضا (ع) نام مبارك علىّ (ع) را ياد آور شد و از پيامبر (ص) چنين نقل فرمود: «وعزّة ربّي إنّ جميع أمّتى لموقوفون يوم القيامة و مسؤولون عن ولايته و ذلك قول الله عزوجل: «وقفوهم إنّهم مسئولون»»(2) به عزّت پروردگارم سوگند در روز قيامت همة امّتم نگهداشته مى شوند و از ولايت علىّ بن ابى طالب از آنان پرسش مى كنند و اين معناى آية «وقفوهم إنّهم مسئوولون» است. [

3 امير مؤمنان (ع) از پيامبر (ص) نقل مى كنند: «أوّل ما يُسأل عنه العبد حبّنا أهل البيت»(3) نخستين پرسش در قيامت از دوستى اهل بيت است. [

4 پيامبر اكرم (ص) مى فرمايد: «لا تزل قدم عبد يوم القيامة حتّي يسأل عن أربع: عن عمره فيما أفناه، وشبابه فيما أبلاه، وعن ماله من أين كسبه وفيما أنفقه، وعن حبّنا أهل البيت»(4) در روز قيامت هيچ كس قدم از قدم بر نمى دارد تا به چهار پرسش پاسخ دهد: از عمر او سؤال مى شود در چه چيز فانى كرده جوانى را در چه چيز صرف كرده، مالش را از كجا به دست آورده و در كجا خرج كرده و از دوستى اهل بيت (ع) [

5 امير المؤمنين (ع) مى فرمايد: «اتّقوا الله فى عباده وبلاده فإنّكم مسؤولون حتى عن البقاع والبهائم»(5) از خدا حتى دربارة بندگان و شهرهاى او پروا داشته باشيد زيرا شما مورد سؤال خواهيد بود حتى از شهرها آبادگر بوديد يا خرابكار؟ و از چهارپايان با آنها چه كرديد؟، اذّيت و آزار يا رفاه و آسايش؟

6 از نعمتَ‏هاى پروردگار: «ثم لتسئلنّ يومِئذٍ عن النّعيم»(6) در آن روز همة شما از نعمتَ‏هايى كه پروردگار به شما ارزانى داشت سؤال خواهيد شد كه آيا در راه حق هزينه كرديد يا باطل؟ از مجراى حق به دست آورديد يا از راه ستم و زور؟ [از غذا و آب زلال و سرد، از طعامَ‏هاى گونه گون و از همه مهمتر از نعمت توحيد، نبوّت، ولايت و حبّ اهل بيت. در اين مورد احاديث فراوانى وارد شده است چنان كه امام رضا (ع) در تفسير «نعيم» مى فرمايد: نعيم، حبّ و دوستى ما اهل بيت است. خداوند پس از توحيد و نبوّت از شما راجع به نعمت دوستى با ما سؤال مى كند. اگر كسى محبّ ما اهل بيت باشد حق تعالى او را به نعمت جاودانة بهشت مى رساند. سپس افزود: «قال رسول الله (ص) أوّل ما يسئل عنه العبد بعد موته شهادة أن لا إله إلّا الله و أنّ محمّداً رسول الله و أنّك ولىّ المؤمنين بما جعله الله و جعلته لك. فمن أقرّ بذلك و كان معتقده صار إلى النّعيم الّذى لا زوال له»(7)

ابو حنيفه از امام صادق (ع) از تفسير آيه فوق پرسيد. امام صادق (ع) سؤال را به او بازگرداند و فرمود: اى نُعمان به نظر تو نعيم چيست؟ گفت: طعام و آب سرد است. فرمود: اگر خداوند تو را در روز قيامت در برابر خود نگهدارد تا از هر لقمه اى كه خورده و هر جرعه اى كه نوشيد 1749؛ اى پاسخ گويى، بايد مدّت بسيارى بايستى و پاسخ دهى. عرض كرد پس «نعيم» چيست؟ فرمود: ما اهل بيت هستيم كه به واسطه ما به بندگانش نعمت مى دهد و به وسيله ما ميان بندگان الفت و محبت ايجاد مى كند، از آن پس كه با يكديگر اختلاف داشتند. به واسطه ما، خداوند ميان دلَ‏هايشان الفت انداخت و آنان را برادر ساخت، پس از آن كه دشمن بودند و به واسطه ما، آنان را به نور اسلام هدايت كرد. اين همان نعمت هميشگى است. حق تعالى از بابت حقّ نعمتى كه به آنان بخشيد، يعنى از پيامبر و عترت او از آنان سؤال مى كند(8)

بنابراين، همه نعمتَ‏هاى مادّى و طبيعى بر اثر نعمتَ‏هاى معنوى مانند توحيد، نبوّت، ولايت، امامت و حبّ اهل بيت است. پيامبر (ص) و پيشوايان معصوم (ع) واسطه فيض نعمتَ‏ها به شمار مى روند چنان كه اين مفاد از سراسر

زيارت «جامعه كبيره» آشكار است.

7 دعوت پيامبران (ع) نيز از موارد پرسش است. در روز قيامت خداوند به مردم ندا مى دهد كه رسولان حق را چگونه پاسخ داديد؟ دعوتشان را پذيرفتيد و اطاعت كرديد يا مخالفت و عصيان ورزيديد؟ پس آن روز راه هر گونه عذر و سخن بر تبه كاران مسدود مى شود و از هول عذاب هيچ پرسش و پاسخى ندارند: «ويوم يناديهم فيقول ماذا أَجِبتُم المُرسلين فعميت عَلَيهم الأَنباء يومئذٍ فهم لايَتَساءَلوُن»(9)

8 از دختران زنده به گور شده پرسيده مى شود كه به كدام جرمى كشته شدند: «وإذا الموءُودة سُئِلت باىِّ ذنبٍ قتلت»(10). فرهنگ برخى از طوايف عرب جاهلى چنين بود كه هرگاه به يكى از آنان مژده تولّد دختر داده مى شد صورتش از شدت خشم سياه مى گشت و از قبيله خود متوارى مى شد و با خود مى انديشيد كه دختر را با خوارى و ذلّت نگهدارى كند يا او را زنده به گور سازد: «و إذا بشّر أحدُهم بالأُنثي ظَلّ وجهُه مُسودّاً وهُوَ كَظيمٌ يتورى مِن القوم مِن سوءِ ما بُشّر به أُيمسِكه على هونٍ أم يَدُسُّه فى التّراب»(11)

اما اسلام با اين فرهنگ غلط شديداً به مبارزه برخاست و پيامبر اسلام (ص) براى مبارزه با آن نقش اساسى و عمده ايفا فرمود، چنان كه به وجود مقدس حضرت فاطمه (ع) بى اندازه احترام مى گذاشت، دستش را مى بوسيد و هنگام رفتن به سفر و هنگام بازگشت به ديدارش مى شتافت. امام صادق (ع) مى فرمايد: «البنات حسنات و البنون نعمة و الحسنات يثاب عليها و النعمة يسئل عنها، و قال: إنّه بشر النّبى (ص) بفاطمة (ع) فنظر فى وجوه أصحابه فرأى الكراهيّة فيهم. فقال مالكم؟ ريحانة أشمّها و رزقها على الله»(12) دختران از قبيل عمل صالح و حسنه به شمار مى روند و پسران نعمتند. حسنه و عمل صالح داراى ثواب است، اما نعمت، مورد سؤال قرار مى گيرد. سپس فرمود: هنگامى كه بشارت تولّد فاطمه (ع) را به پيامبر (ص) دادند به چهر 1749؛ هاى اصحابش نگريست و چون آثار فرهنگ غلط جاهلى در آنان مشاهده كرد، فرمود اين چه حالتى است كه در شما مى نگرم؟ فاطمه دسته گلى است كه او را مى بويم و روزى او نيز بر خداست. [

پيامبر و ائمه طاهرين (ع) درباره «وإذا الموءُودة سئلت 1645؛ بأىّ ذنب قتلت» تأويلَ‏هاى ديگرى نيز دارند. مانند اين كه در روز قيامت هر مقتولى كه از روى ستم كشته شده باشد دامن قاتل خود را مى گيرد و مى گويد: پروردگارا از اين قاتل بپرس چرا مرا كشت همچنين از خويشان رسول خدا (ص) پرسيده مى شود كه مؤمنان صدر اسلام اقرباى شما بودند، با ذوى القربى چه كرديد؟ و چرا آنان را كشتيد؟، همچنين از ستمى كه بر بندگان شده سؤال مى شود. امام باقر (ع) در تفسير آية مزبور فرمود: «من قتل فى مودّتنا»(13) درباره آنان كه در راه محبت و دوستى ما اهل بيت كشته شدند سؤال خواهد شد.

گفتنى است، مرحوم فيض كاشانى پاسخ و پرسشَ‏هاى اخروى را با عنوان «المسائلة والشهداء» نگاشته و احاديث فراوانى دربارة سؤال از قلم، لوح، اسرافيل، جبرئيل، محمد (ص)، على (ع)، پيشوايان دينى (ع)، دوستان مؤمن، كفّار، اغنيا، فقير مؤمن، كافر توانگر، كافر تهى دست و پاسخ آنها بيان داشته است(14)

آية الله جوادى آملى، تفسير موضوعى قرآن ج 4 (معاد در قرآن)

به نقل از سايت تبيان

پى‏نوشت‏

 (1)) نور الثقلين 4/ 104)

 (2)) همان مدرك (

 (3)) همان/ 204)

 (4)) همان مدرك (

 (5)) نور الثقلين 4/ 204.)

 (6) تكاثر/ 8

 (7)) نور الثقلين 5/ 466.)

 (8)) نور الثقلين 5/ 366.)

 (9) قصص/ 6665

 (10) تكوير/ 8 9

 (11) نحل/ 58 95.

 (12)) نور الثقلين 3/ 16)

 (13)) نور الثقلين 5/ 415.)

 (14)) علم اليقين 2/ 8211.)