بررسی فقهی مسابقه برنده باش
شرط بندى که در لغت عرب از آن به "رهان" تعبیر مى شود، عبارت است از قرار دادن مالى معین در وسط براى فرد برنده در قمار، مسابقه و مانند آن. فقها از احکام آن در باب تجارت و سبق و رمایه سخن گفته اند.
حکم تکلیفى: شرط بندى دو گونه است: حرام و جایز.
شرط بندى در بازى؛ خواه با آلات قمار یا آلاتى دیگر، همچون بازی با گردو و نیز شرط بندى در مسابقات- جز موارد استثنا شده- حرام
و مالى که از این راه به دست مى آید باطل و تصرف در آن حرام و ضمان آور است.
شرط بندی جایز:
شرط بندى در مسابقه اسب دوانى و مانند آن از دیگر چارپایان، همچون شتر و قاطر و نیز در مسابقه تیراندازی جایز است.
یکی از مصادیقی که امروزه در رسانه وجود دارد مسابقه برنده باش می باشد، در این مسابقه علاقمندان باید ساعتهای متمادی از شبانهروز یک هفته خویش را پای «اپلیکیشن حاوی اندک سؤالهای رایگان و سؤالهای پولکی بیشمار» بگذرانند تا شاید جزو هشت نفری باشند که به حضور در برابر دوربین دعوت میشوند که البته اگر چنین نشد همه چیز دوباره و از صفر شروع میشود یعنی همان بخت برگشتگانی که چند میلیون تومان ناقابل در یک هفته هزینه کردهاند تا شاید به چند 10 میلیون تومان چنگ بزنند؛در این مسابقه با توجه به اینکه افراد برای شرکت در مسابقه باید مبالغی را پرداخت کرده و این مبالغ بخشی به برگزار کنندگان و بخشی به برندگان تعلق می گیرد و این همین قمار وشرط بندی است در قالب جدید که همه مراجع معظم قائل به حرمت آن می باشند.
شرط بندی در مسابقات به این معنا که طرف های مسابقه قرار بگذارند هر کس بازنده شد چیزی را به برنده بدهد یا کاری برای او انجام دهد، حرام است و همچنین حرام است اگر تماشاگران باهمدیگر شرط بندی کنند. البته این حرمت برای شرکت کننده های مسابقات اسب دوانی و تیر اندازی استثنا شده است و نیز در مواردی که از طرف دولت، ارگان، موسسه یا شخص سومی به عنوان هدیه، جایزه و یا عنوان دیگر در مسابقات به برنده مالی داده می شود، شرط بندی نبوده و اشکالی ندارد. اما اگر در ابتدا مبلغی جهت انجام هزینه های مسابقه از طرفین مسابقه گرفته شود و در نهایت بخشی از آن برای جایزه آنها صرف شود چون جایزه از اموال بازنده گرفته شده است شرط بندی و حرام است.
بعضی مراجع عظام تقلید در شرط بندی فرقی بین شرط مالی و معنوی نگذاشته اند؛ و براین عقیده اند که حتی اگر در مسابقه ای شرط شود که هرکس بازنده شد یک جزء قرآن برای اموات شخص برنده بخواند این شرط اشکال دارد. اما بعضی دیگر از مراجع به شروط معنوی اشکال نمی گیرند.
اما اگر طرفین، در شرط بندی جدی نباشند و شرط الزام آوری برای مسابقه خود قرار ندهند و فقط به صورتی تفریحی و شوخی قراری بگذارند که خود را مجبور به انجام آن ندانند در اصل شرط بندی نکرده اند و اشکالی ندارد.
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود در جمع کارگران به موضوع ترویج بخت آزمایی اشاره کردند. ایشان تواناییهای ملت ایران و جوانان پرتلاش و خوش استعداد میهن را بسیار فراتر از وضع فعلی خواندند و خاطرنشان کردند: باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج دهیم و روحیه انتظار برای ثروت بادآورده را از بین ببریم و روشهایی شبیه بخت آزمایی را ترویج نکنیم که دستگاههای مختلف از جمله صدا و سیما باید متوجه این معنا باشند.
آیت الله ناصر مکارم شیرازی در آغاز درس خارج فقه خود در مسجد اعظم قم، گفتند: بدون این که اسم دستگاهی را ببرم اگر یک دستگاهی پیدا شود، سؤالاتی مطرح کند و بگوید هرکس جواب بدهد ما جایزه میدهیم، آیا درست است یا نیست؟وی با تاکید بر اینکه سؤالات نیز باید معقولانه باشد چراکه گاهی اوقات حتی سؤالات مذهبی نامعقولی مطرح میکنند، ادامه داد: فرض بگیریم سؤالات خوب، اگر پول جوایز را از خودشان بدهند اشکالی ندارد، در واقع میخواهند برای کار خیر و مسائل علمی و آموزشی خرج کنند، در اینجا مانعی ندارد.
آیت الله مکارم شیرازی افزود: اما اگر پول را از شرکت کنندگان بگیرند کما این که عده زیادی به روشهای مختلف این کار را میکنند و غالباً بخش اعظم پول به جیب برگزار کننده مسابقات میرود و درصد اندکی به شرکت کنندگان میدهند، در اینجا هر دو حرام میشود.
وی با تاکید بر اینکه این مساله نوعی بخت آزمایی و قمار است، تصریح کردند: سایر حضرات آقایان هم همین نظر را گفتهاند و ما البته با صراحت بیشتری بیان کرده ایم.
این مرجع تقلید یادآور شد: در کشور اسلامی نباید این وضع باشد، باید شفاف باشد. مال حرام برکت ندارد، در راه بد مصرف میشود و خیری در آن نیست.
وی اضافه کرد: گاهی اوقات گفته میشود بعضی از موسسات در مضیقه مالی هستند، سخن این است که باید تلاش کنیم از راههای مشروع کمبودها را جبران کنیم، نه از راههای غیر مشروع.
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: خدا کند انسان به گونه ای باشد که مرز حلال و حرام را بهم نزند، خط قرمزها را نشکند، ما شیعیان علی(ع) هستیم که فرمود اگر تمام دنیا را به من بدهند یک کار خلاف کوچک نمیکنم.
حجت الاسلام امیر صالحی کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی