معاونت پژوهش و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي
در آغازين سال‌هاي تأسيس دفتر تبليغات اسلامي، فعاليت‌هاي پژوهشي دفتر آغاز گرديد. با گذشت حدود دو دهه تلاش پژوهشي، با عنوان «مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي» سرانجام در سال 1383 «پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي» از سوي شوراي عالي گسترش به تصويب رسيد.
هم اكنون سامانه پژوهشي دفتر و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي با بهره‌مندي از 82 عضو هيئت علمي و 550 نفر محقق از پژوهشگران نوانديش حوزه و با بهره‌گيري از روش‌هاي نوين علمي و پژوهشي و استحصال ظرفيت‌ها و استعدادهاي پژوهشي نهفته در حوزه‌هاي علميه به «توليد و توسعه دانش و معرفت اسلامي»، «تأمين نرم‌افزاري و محتوايي ساحت‌هاي فرهنگ» و «معطوف سازي پژوهش به تأمين نيازهاي معرفتي جامعه و نظام» همت گمارده است.
اين مجموعه هم‌اكنون داراي 5 پژوهشكده «فلسفه و كلام اسلامي»، «فقه و حقوق»، «علوم و انديشه‌سياسي»، «تاريخ و سيره اهل بيت» و «انتظار نور» و 6 مركز علمي پژوهشي «ملي پاسخگويي به سؤالات ديني»، «فرهنگ و معارف قرآن»، «احياي آثار اسلامي»، «اطلاعات و مدارك اسلامي»، «مطالعات فرهنگي و اجتماعي» و «همكاري‌هاي علمي و پژوهشي» و 6 گروه مستقل پژوهشي در قم، مشهد، و اصفهان «اخلاق و تربيت اسلامي»، «غرب‌شناسي»، «اديان»، «مذاهب و فرق اسلامي»، «علوم اقتصادي» و «علوم اجتماعي» و ستاد ساماندهي مراكز پاسخگويي ديني مي‌باشد.
همچنين وجود يك سامانه انتشاراتي با عنوان نشر پژوهشگاه و بيش از 15 كتابخانه عمومي و تخصصي (با بيش از 000/105 عنوان كتاب) و كتابخانه ديجيتال (با 4000 عنوان كتاب و 3000 عنوان مقاله) از ديگر مراكز اين بخش مي‌باشد.
انتشار 347 عنوان كتاب فاخر، 112 اثر در حال نشر و بيش از 300 طرح در دست تحقيق و ترجمه، 8 عنوان نشريه تخصصي «نقد و نظر، آيينه پژوهش، حوزه، فقه، پژوهش‌نامه جامعه، اخلاق، پژوهش‌هاي قرآني و پگاه حوزه»، انتخاب بيش از 100 اثر برگزيده در جشنواره‌هاي مختلف و كسب عناوين كتاب سال كشوري، حوزوي، دانشجويي و دين‌پژوهي و ...، و برگزاري ده‌ها كنگره بين‌المللي، همايش ملي، كرسي نظريه‌پردازي، مناظره علمي، كرسي آزادانديشي و جلسات نقد كتاب و ايجاد 14 سايت فعال و ارائه 7 نرم‌افزار علمي و پژوهشي، گوشه ايي از خدمات ارزنده سامانه پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي به عنوان «بزرگترين مجموعه دين‌پژوهي جمهوري اسلامي ايران» بوده كه قابليت پشتيباني علمي و نظري نهادهاي نظام را دارا مي‌باشد.
پژوهشكده‌ها، مراكز و گروه‌هاي پژوهشي وابسته به معاونت پژوهشي و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي عبارتند از:
پژوهشكده فلسفه و كلام اسلامي
اين پژوهشكده به منظور تبيين و معرفي آموزه هاي نظري اسلام با رويكرد عقلي و نقلي، بازشناسي و بازسازي ميراث فلسفي و كلامي و پاسخگويي به شبهات فكري در سال 1373 تأسيس گرديد. اين پژوهشكده با سه گروه پژوهشي «فلسفه»، «كلام» و «فلسفه اخلاق» تاكنون 43 اثر منتشر كرده كه چهارده اثر آن در جشنواره‌هاي مختلف برگزيده شده است. همچنين اين مجموعه 10 اثر آماده انتشار، شش كلان پروژه (فلسفه تحليلي و علم اصول، فلسفه نفس، توانايي هاي فلسفه اسلامي، انديشه‌نامه متكلمان شيعه، عقل و دين و نظريه‌هاي اخلاقي) و ده‌ها طرح در دست تحقيق و ترجمه دارد و تاكنون بيش از 32 نشست علمي برگزار نموده است.
«نقد و نظر» فصلنامه تخصصي فلسفه و الهيات، از سوي اين پژوهشكده منتشر مي‌شود.
پژوهشكده فقه و حقوق
اين پژوهشكده در سال 1374 با هدف بازكاوي روش‌ها و چهارچوب‌هاي نظري دانش فقه و حقوق و توسعه فقه در عرصه‌هاي نوين فردي و اجتماعي تأسيس شد.
پژوهشكده فقه و حقوق با سه گروه پژوهشي «فلسفه فقه و حقوق اسلامي»، «دانش‌هاي وابسته به فقه» و «مسائل فقهي و حقوقي» تاكنون 80 اثر منتشر نموده كه 28 اثر آن در جشنواره‌هاي مختلف برگزيده شده است.
اين پژوهشكده 7 اثر آماده انتشار و بيش از 40 طرح در دست تحقيق دارد و تاكنون بيش از 12 نشست علمي برگزار نموده است.
پژوهشكده علوم و انديشه سياسي
اين پژوهشكده در سال 1373 به منظور تحقيق و پژوهش در زمينه علوم و انديشه سياسي اسلام و پاسخگويي به نيازهاي معرفتي برآمده از استقرار نظام اسلامي تأسيس گرديد.
پژوهشكده علوم و انديشه سياسي با سه گروه پژوهشي «فلسفه سياسي»،« فقه سياسي»و « علوم سياسي» تاكنون 65 اثر منتشر كرده كه 35 اثر آن در جشنواره‌هاي مختلف برگزيده شده است. اين پژوهشكده 15 اثر آماده انتشار و 60 طرح در دست تحقيق دارد و تاكنون 93 نشست علمي و 17 جلسه نقد كتاب برگزار نموده است.
پژوهشكده تاريخ و سيره اهل‌بيت(ع)
اين پژوهشكده جهت بررسي روشمند حوزه‌هاي مرتبط با تاريخ و سيرة اهل بيت - عليهم‌السلام- و بسترهاي تأثيرگذار در آنها، در سال 1364 تأسيس گرديد.
پژوهشكده تاريخ و سيره (ع) با سه گروه پژوهشي «تاريخ تشيع»، «سيره اهل‌بيت- عليهم‌السلام » و «فرهنگ و تمدن اسلامي» تاكنون 9 عنوان كتاب منتشر كرده و 9 عنوان آماده نشر و 17 عنوان در حال تحقيق دارد، همچنين برگزاري بيش از 15 نشست علمي درباره مسائل تاريخي و سيره اهل بيت (ع) از ديگر فعاليت‌هاي اين پژوهشكده مي‌باشد.
پژوهشكده انتظار نور
اين پژوهشكده در سال 1377 با عنوان مؤسسه فرهنگي پژوهشي انتظار نور با هدف تعميق، تبيين و گسترش فرهنگ مهدويت و انجام تحقيقات بنيادين و كاربردي در اين حوزه تشكيل شد و اينك داراي 8 گروه پژوهشي است.
بررسي و شناخت مسائل اساسي مهدويت، برگزاري 10 همايش سالانه، انتشار 35 عنوان كتاب و 11 عنوان كتاب در دست نشر، ايجاد كتابخانه تخصصي مهدويت، بررسي 20 هزار پرسش ديني در اين عرصه، بررسي 170 دوره تفاسير شيعه و اهل سنت و صدها عنوان كتاب و منبع روايي ده قرن نخست تاريخ اسلام، بررسي 5600 روايت در باب مهدويت، توليد نرم افزارهاي مهدوي و راه‌اندازي پژوهشكده مجازي مهدويت، تربيت ده‌ها نفر كارشناس و متخصص مهدويت و برگزاري ده‌ها همايش و نشست تخصصي با هدف جريان‌سازي صحيح مهدوي در عرصه‌هاي علمي، پژوهشي، آموزشي، فرهنگي و ... بخشي از فعاليت‌هاي اين پژوهشكده است.
سايت هاي www.monjee.com و www.moslih.com متعلق به اين پژوهشكده مي‌باشند.
مركز فرهنگ و معارف قرآن
اين مركز بزرگترين مجموعه قرآن پژوهي كشور است كه فعاليت خود را در سال 1366 با هدف گسترش فرهنگ و معارف قرآن و دفاع از حقانيت آموزه هاي آن با «تفسير راهنما» آغاز و با انجام پروژه هاي بزرگ و ملي همچون د دائره المعارف قرآن كريم»، «قرهنگ قرآن» ، «اصطلاح نامه معارف قرآن»، «فرهنگ موضوعي تفاسير» ، «دانشنامه قرآن پژوهان كشور»، ترجمه هاي جديد قرآن كريم»، به عنوان يكي از مراكز بي بديل قرآن در سطح جهان تشيع شناخته مي شود.
هفت گروه پژوهشي به همراه مديريت پژوهش و مديريت نشر رسانه ، ساختار سازماني مركز را تشكيل مي دهد و تاكنون بيش از 130 اثر پژوهشي با جوايز ملي، حوزوي و دانشگاهي و مقداري نرم افزارهاي قرآني( دانشنامه موضوعي معارف قرآن ، فرهنگ قرآن ، دائره المعارف قرآن كريم ، پاسخ به پرسش هاي قرآني و تفسير راهنما) را توليد كرده است
توليد دانش هاي مرتبط با قرآن و انجام پژوهش هاي نو و مطابق با نياز مخاطبان، بخشي از خدمات ارزش مند اين مركز است.
مركز اخلاق و تربيت
تبيين و تنقيح مباني و چارچوب‌هاي نظري دانش اخلاق و تربيت اسلامي، تبيين و ترسيم مكتب و نظام اخلاقي و تربيتي اسلام و اثبات كارآمدي و برتري آن، دفاع عقلاني از آموزه‌هاي اخلاقي و تربيتي اسلام ، ارائه الگوهاي نوآمد اخلاقي و تأمين پايه‌هاي نظري توسعه اخلاقي در نظام جمهوري اسلامي از جمله مأموريت‌ها و اهداف اين گروه اخلاق پژوهي است كه در سال 1382 راه اندازي گرديد.هم‌اكنون اين مركز با دو گروه اخلاق و تربيت فعاليت مي‌نمايد.
انتشار بيش از 6 اثر در حوزه اخلاق و تربيت اسلامي و مشاركت در تهيه و تدوين منشور اخلاقي انتخابات كشور ، گوشه اي از خدمات ارزش مند اين مركز مي باشد.
مركز احياء آثار اسلامي
مركز احياي آثار اسلامي به عنوان يكي از واحدهاي اصلي بخش تحقيقات دفتر تبليغات اسلامي در سال 1364 با عنوان واحد «احياي آثار» و با هدف بازسازي انتقادي متون اساسي شيعه آغاز به كار كرد.
اين مركز پس از تشكيل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي به‌عنوان مركز احياي آثار اسلامي به كار خود ادامه داد.
مركز احياي آثار اسلامي پس از نزديك به ربع قرن فعاليت ارزشمند در زمينه بازشناسي ميراث مكتوب شيعه با بهره‌گيري از محققان نامور، تصحيح انتقادي متون و استفاده از آخرين يافته‌هاي اين عرصه، تاكنون بيش از 50 اثر را در قالب 128 جلد كتاب منتشر كرده و خود را به عنوان مركزي كارآمد در اين عرصه به اثبات رسانده است.
قابل ذكر است 14 اثر از كارهاي اين مركز در جشنواره‌هاي علمي كشور، از جمله كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، برگزيده شده است.
چاپ موسوعه هاي نفيس و گران سنگ «امام شرف الدين» ، «علامه بلاغي» ، «شهيد اول» و «شهيد ثاني» از خدمات ارزش مند اين مركز مي باشد.
مركز اطلاعات و مدارك اسلامي
اين مركز در اوايل دهه شصت به منظور بازشناسي، ساماندهي و عرضه داده‌هاي ديني با بهره‌مندي از فناوري اطلاعات و ارتباطات نوين و تجميع منابع و توسعه فعاليت‌هاي علمي تشكيل گرديد.
مركز اطلاعات و مدارك اسلامي در طي ربع قرن، فعاليت‌هاي قابل ملاحظه‌اي در بخش‌هاي مختلف پژوهشي از قبيل: اصطلاح نامه‌ها، فرهنگ نامه‌هاي اسلامي در رشته‌هاي علوم قرآني، فلسفه اسلامي، اصول فقه، كلام اسلامي، اخلاق اسلامي، منطق، فقه، مستندات، نمايه سازي و فهرست موضوعي، ترجمه‌ها، ويرايش‌هاي مجدد آثار و همچنين ارائه و نشر الكترونيكي از قبيل: كتابخانه ديجيتالي، سايت‌هاي علمي و نرم‌افزارهاي مختلف داشته است.
ايجاد پايگاه‌هاي تخصصي علوم اسلامي و برگزاري همايش ملي اصطلاح نامه علوم اسلامي از ديگر خدمات ارزشمند اين مركز است.
گفتني است كتاب اصطلاح نامه علوم اسلامي اين مركز به عنوان كتاب سال جمهوري اسلامي و مورد تقدير و تأييد سازمان يونسكو قرار گرفته است.
مركز مطالعات فرهنگي ـ اجتماعي
اين مركز در سال 1386 با هدف «شناخت و آينده‌پژوهي اوضاع فرهنگي و اجتماعي در سطوح مختلف»، «ارائه تحليل و پيشنهادهاي راهبردي در مراكز تصميم‌ساز و تصميم‌‌گير»، «نظريه‌پردازي و توليد انديشه»، «شرح انديشه‌هاي انديشمندان مسلمان»، «شناخت موقعيت فرهنگي و اجتماعي روحانيت» و كمك به «گره‌گشايي از مسائل و مشكلات فرهنگي اجتماعي جامعه» تأسيس شده است. اين پژوهشكده مشتمل بر 4 گروه «مطالعات بنيادي و دين‌پژوهي فرهنگي و اجتماعي»، «سنجش افكار و پيمايش اجتماعي»، « بررسي‌هاي راهبردي و سياست‌هاي فرهنگي و اجتماعي» و «مطالعات روحانيت» مي‌باشد و تاكنون بيش از 30 پروژه تحقيقاتي در دست بررسي و اجرا دارد.
مشاركت در تهيه و تدوين بخش فرهنگي برنامه پنجم سازندگي كشور و منشور اخلاقي انتخاباتي كشور گوشه‌اي از خدمات ارزشمند اين پژوهشكده مي باشد.
مركز همكاري هاي علمي و پژوهشي
مديريت، سامان بخشي و هدايت مجموعه همكاري هاي علمي و پژوهشي معاونت پژوهشي دفتر تبليغات اسلامي وظيفه تخصصي مركز همكاري هاي علمي و پژوهشي است. انجام اين مهم در سه اداره اين مركز تحقق مي يابد. از جمله اقدامات اين مركز راه اندازي خبرگزاري تخصصي پادپا (www.padpa.ir) در عرصه دين پژوهي است.
مديريت جنبش نرم افزاري
پي‌گيري فرمان هاي مقام معظم رهبري – مدظله العالي – در رابطه با جنبش نرم افزاري و برگزاري نشست هاي علمي، كرسي‌هاي آزاد انديشي و نظريه پردازي، تلاش در جهت توسعه و تعميق دانش‌هاي اسلامي، فراهم آوردن زمينه هاي لازم براي توليد و توسعه علوم اسلامي و دانش هاي مرتبط، فرهنگ سازي و ايجاد تعامل انديشه‌اي ميان دانش پژوهان، نخبگان و مراكز علمي و ديني، پشتيباني و حمايت از نوانديشان ، نوآوران و نظريه پردازان در عرصه انديشه ديني و تبديل سنت علمي شفاعي در حوزه هاي علميه به رويكرد علمي مكتوب و ماندگار، از جمله اهداف و وظايف اصلي مديريت جنبش نرم افزاري است.
برگزاري كنفرانس هاي تخصصي و كارگاههاي علمي و تاسيس واحد ثبت نوآوري به منظورثبت و شناسنامه دار كردن ايده ها، نظريه هاي نوآمد و نوآوري هاي پژوهشي، بخشي ديگر از فعاليت هاي اين مديريت است.
مديريت ساماندهي پژوهش هاي ديني
فعاليت اصلي و كانوني اين مديريت تلاش جهت سامان بخشي به فعاليت هاي دين پژوهي است. شناسايي نوآوري‌ها و نوآمدهاي علمي در عرصه دين پژوهي، شناسايي نوآوران دين پژوه، اصطياد ديدگاه ها و نظريه هاي نوانديشانه در آثار دين پژوهي نظير پايان نامه هاي برتر مقاطع تكميلي و ... از جمله وظايف اين مديريت هستند.
اداره همكاري هاي علمي و بين الملل
وظيفه اصلي اين مديريت رويكرد علمي و پژوهشي به ارتباطات بين الملل است. ارتباط گيري با انديشمندان خارجي و دعوت از آنها براي حضور در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، ايجاد كانال هاي ارتباط علمي با مراكز تحقيقاتي در خارج از كشور و اعزام پژوهشگران پژوهشگاه به ديگر كشورها بخشي از وظايف اين مديريت را تشكيل مي‌دهد.
گروه مطالعات تمدني «اسلام و غرب»
اين گروه با رويكرد تمدني به بررسي بنيان‌هاي فكري و مباني ارزشي، نظام‌هاي عيني و الگوهاي عملي و مناسبات بيروني دنياي اسلام و غرب مي پردازد. نظر به ضرورت تدوين و ارائه نظام‌ها و الگوهاي عملي اداره جامعه بر اساس آموزه‌هاي اسلامي و متناسب با نيازها و پيچيدگي‌هاي دنياي معاصر، گروه مطالعات اسلام و غرب تلاش مي‌نمايد تا با كاوش در ويژگي‌ها و اقتضائات جامعه مدرن و همزمان، شناخت بنيان‌هاي اسلامي تمدن‌ساز، سهمي در پايه‌ريزي فكري مباني تمدن اسلامي به عنوان الگوي زيست مطلوب مسلمانان در جهان معاصر داشته و گامي در جهت تأمين پشتوانه‌هاي فكري و علمي براي نظام بخشي و كارآمدسازي نظام اسلامي بردارد. اين واحد از سال 1386 به عنوان گروه مستقل پژوهشي شناخته شده است.
ستاد ساماندهي مراكز پاسخگو
اين ستاد در اجراي منويات مقام معظم رهبري در زمينه نهضت پاسخگويي و بر اساس بند «ح» ماده 159 برنامه سوم توسعه كشور و مصوبه شماره 500 شوراي عالي انقلاب فرهنگي به منظور سياست‌گذاري جريان پاسخگويي ديني و ساماندهي، هماهنگي و پشتيباني مراكز پاسخگو، در سال 1381 تأسيس شد.
شناسايي بيش از 75 مركز پاسخگو و ايجاد تعامل علمي و اطلاعاتي بين آنها، راه‌اندازي و توسعه پورتال www.porsojoo.ir و اعطاي فضاي مجازي به مراكز پاسخگو از طريق اين سامانه، تجميع آثار مكتوب و ديجيتالي پرسش و پاسخ مراكز و توزيع 000/60 پرسش و پاسخ در قالب لوح فشرده در بين مراكز، انجام پروژه‌هاي شبهه‌شناسي و پاسخگويي، پشتيباني از نشر آثار پاسخگويي، حمايت از مراكز پاسخگو و انتشار فصلنامه (آيينه انديشه) بخشي از فعاليت‌هاي اين ستاد است.
نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي
اين انتشارات به عنوان ناشر تخصصي آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي (فقه و حقوق، فلسفه و كلام، تاريخ و سيره، علوم و انديشه سياسي، احياي آثار اسلامي و ... ) تا كنون علاوه بر جايزه كتاب سال، بيش از 20 اثر برگزيده در جشنواره‌هاي مختلف داشته و در سال 1386 به عنوان تنها ناشر برگزيده كتاب سال حوزه انتخاب شد.
كتاب‌خانه‌هاي عمومي و تخصصي معاونت پژوهشي
اين كتاب‌خانه‌ها كه به منظور اطلاع رساني علمي و تحقيقاتي به محققان و پژوهشگران و اقشار مختلف جامعه تشكيل شده‌اند، داراي دو بخش تخصصي و عمومي مي‌باشند كه در بخش عمومي شامل كتاب‌خانه‌هاي عمومي دانش‌آموزي خواهران و برادران، حوزويان، اهل قلم، مرجع بانوان، كتابخانه خطي و آرشيو مطبوعات مي‌باشد و بخش تخصصي آن مشتمل بر كتاب‌خانه‌هاي تخصصي پژوهشگاه (شامل كتاب‌خانه‌هاي فلسفه و كلام، تاريخ و سيره، انديشه سياسي، فقه و حقوق، جامعه شناسي) و كتاب‌خانه‌هاي تخصصي مركز فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشكده انتظار نور و... مي‌باشد.
شايان ذكر است ساختار خدمات كتابداري اين كتاب‌خانه‌ها كاملاً به صورت نرم افزاري بوده و كليه منابع، فهرست نويسي و رده بندي گرديده و هم اكنون با بيش از 000/250 جلد كتاب، خدمات ارزشمندي را ارائه مي‌نمايند.