پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی /پرهیز از خودشیفتگی ملی / بررسی دلایل عدم توجه مردم به هشدارهای کرونایی

در سلسله نشست‌های کرونا و زندگی مومنانه تبیین شد: پرهیز از خودشیفتگی ملی / بررسی دلایل عدم توجه مردم به هشدارهای کرونایی استاد حوزه به بررسی و تحلیل اخلاق اجتماعی کرونا در کشور پرداخت و تاکید کرد: در تحلیل وضعیت اجتماعی نباید دچار خودشیفتگی ملی شویم؛ برخی رفتارها در این ایام مانند کارهای جهادی، قابل تحسین است ولی منشا برخی قانون‌گریزی‌های اجتماعی و بی توجهی به دستورالعمل‌ها هم باید مورد واکاوی قرار گیرند. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ایسکا (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) به نقل از خبرگزاری ایکنااز قم، حجت‎‌الاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی، مدیرگروه تربیت پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شامگاه دوشنبه، هشتم اردیبهشت در سومین شب از نشست‌های کرونا و زندگی مومنانه که به شکل مجازی به همت دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی قم برگزار شده است با اشاره به روایتی از امام باقر(ع)گفت: راوی بیان می‌کند که عده‌ای خدمت امام باقر(ع) رسیدند و از ایشان سوال پرسیدند که روایتی شنیده‌اند مبنی بر اینکه پیامبر اکرم(ص) فرمودند که اشرف شما در جاهلیت اشرف شما در اسلام است.

وی افزود: مردم با تعجب این سوال را پرسیدند که چگونه وقتی معیارهای شرافت در جاهلیت این همه با اسلام متفاوت است، پیامبر چنین فرمایشی دارند؟ ولی امام فرمودند که این روایت درست است ولی فهم شما از آن اشتباه است. اما سپس فرمودند که اشرف جاهلیت با شرافت‌ترین، بخشنده‌ترین، خوش خلق‌ترین و خوش همسایه ترین بوده و کسی بوده که آزار خود را نسبت به دیگران مهار کرده است.
این کارشناس حوزه تربیت اسلامی بیان کرد: امام فرمودند که چنین آدمی اسلامش هم جز خیر برای او ندارد. به عبارت دیگر حضرت می‌فرمایند اسلام اخلاق خیر به دنبال می‌آورد. یعنی نیازمند یک سری پیش نیازهای اخلاقی در دین هم هستیم.
مدیرگروه تربیت پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: این روایت ثابت می‌کند که اخلاق پیشادینی دارای ارزش است. یعنی شخص وقتی وارد دین می‌شود با همان اخلاق پیشادینی، دینداری‌اش مفید خواهد بود.
وی با تاکید بر اخلاق اجتماعی بیان کرد: همیشه در بحران‌ها یک سری صفات افراد و جوامع بهتر از پیش آشکار می‌شود. بسیار دیده می‌شود که در شرایط عادی همه ما محترم و متشخص و...هستیم ولی وقتی به فقر و عصبانیت و مرض دچار می‌شویم آشکار می‌شود که چه مقدار از نظر روحی ضعف داریم. به عبارتی ناهوشیار ما در شرایط بحرانی بیشتر آشکار می‌شود.
بوسلیکی یادآورشد: برخی از صفات جوامع در زمانی که به یک بحران بر می‌خورند آشکار می‌شود. پس از کرونا می‌توانیم برای بهتر شناختن خود و جوامع خود تلاش کنیم.
وی گفت: در فضای کرونا یک سری صفات خوب اخلاقی از جمله از خود گذشتگی‌ها و فداکاری ها و... بروز کرده است که البته شکی در آنها نیست و همه ما سر تعظیم در مقابل جهادگران و خیرین فرود می‌آوریم. نکته ما در این بحث در خصوص یک آسیب‌شناسی است که جامعه خود را یک گام جلو ببریم و به عنوان یک مومن که باید دیروزمان بهتر از امروزمان باشد آسیب شناسی دقیقی از حال خود داشته باشیم.
وی افزود: وقتی در یک خیابان در حال تردد هستیم و برخی از رانندگان را می‌بینیم که در مسیری به شکل خلاف تردد می کنند از خود سوال می‌پرسیم که چرا این کار را می‌کنند و چرا فرهنگ رانندگی ندارند ولی وقتی یک کار خلاف به کرات دیده شد این سوال مطرح می‌شود که چرا طراحان خیابان این مسیر را به اشتباه طراحی کرده‌اند؟.
وی گفت: وقتی تخلفات یک جمع بالا می‌رود دیگر تحلیل‌های روانشناختی کافی نیست. گاهی اوقات تحلیل‌های روانشناسی درست است ولی گاهی باید تحلیل‌های جامعه شناختی ارائه کرد. در تحلیل اخلاق اجتماعی باید فراتر از فردها مسائل امروز را مطالعه کنیم.
استاد حوزه بیان کرد: ما منکر ارزش‌ها نیستیم و معتقد نیستیم بد اخلاقی ها غالب بود ولی باید به برخی مصادیق هم اشاره کرد. زمانی که در خصوص بدرفتاری‌ها صحبت می‌کنیم در خصوص هجمه مسافرت‌ها در روزهایی صحبت می‌کنیم که مسئولان و اطبا و رسانه‌‍ها بارها و بارها نسبت به این امر هشدار داده بودند.
وی افزود: برخی از مردم در گزارش‌ها به راحتی دروغ می‌گفتند که مثلا اقوام ما فوت کرده‌اند زیرا اسباب پیک نیک با خود همراه می‌بردند. با وجود هشدارهای زیاد ولی همچنان جوانان در بوستان‌ها حضور می‌یافتند و هر روز تصاویر زیادی از بوستان‌ها منتشر می‌شود. وقتی از بدرفتاری‌ها صحبت می‌کنیم از وهن نسبت به معارف شیعه و هتک حرمت به حرم اهل بیت(ع) سخن می‌گوییم.
وی عنوان کرد: نکته این است که در واقع این گروه از مردم به مراجع تصمیم‌گیری اعتراض کردند. عده‌ای که مدعی یک طب دیگر بودند که بدون در نظر گرفتن پروتکل ها به بیمارستان رفتند که البته این فرد بازداشت شد. تا زمانی که فشار قانونی وجود نداشت بسیاری از مردم اصول را رعایت نکردند . تازه وقتی جرائم ارایه شد گزارش‌های متعددی مخابره شد که بسیاری کرکره‌های خود را پایین کشیدند یا آرایشگاه‌های زنانه تک تک افراد را به آرایشگاه می‌بردند.
مدیرگروه تربیت پژوهشکده اخلاق و تربیت اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: وقتی به نانوایی می‌رفتیم برخی نانواها اصلا پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کردند و حتی پس از ۳ هفته که از کرونا گذشته بود می‌گفتند که این مسایل یک سری شایعه است و آن را جدی نمی‌گرفتند.
وی گفت: وقتی از بدرفتاری ها صحبت می‌کنیم از یک عده دین ستیز صحبت می‌کنیم که در همان شرایط دست از دین‌ستیزی بر نمی‌داشتند. حتی برخی که از این شرایط برای کوبیدن نظام اسلامی استفاده کردند.
مرجع‌گریزی قانونی؛ پدیده‌ای که در ایام کرونا بروز داشت
وی افزود: از این مصادیق که بگذریم به خود این مساله می‌رسیم که این مصادیق از کجا ناشی شده است و اخلاق اجتماعی و عناصر محوری که باعث این رفتارها می‌شود چیست؟ یکی از مسایل بارزی که در گذشته هم دیده می‌شود روحیه مرجع‌گریزی یا آتوریته قانونی یا یک مسئول مشروع قانونی است.
استاد اخلاق حوزه بیادآورشد: این نکته مهم است که به مردم گفته می‌شود باید یک پروتکل را رعایت کنید که همان فاصله اجتماعی است. اما عدم رعایت آنها نشان از یک روحیه قانون گریزی و بی اعتنایی به آتوریته ها و مراجع قانونی و ذی صلاح و مشروع است. این بی‌اعتنایی بد است که نشان می‌دهد در یک جا تربیت اجتماعی ما می‌لنگد که اهمیتی برای این مراجع قانونی قائل نیستیم.
بوسلیکی بیان کرد: در یک بوستان نظاره می‌کردم که پدر خانواده برای اینکه خانواده اش را علیرغم نوارهای هشدار عدم ورود چگونه از چپ و راست وارد پارک می‌کرد و چگونه فرزندش را برای دور زدن مسئولان بوستان ترغیب می‌کرد تعجب می‌کردم زیرا این پدر نمی‌داند که از همین الان راه قانون گریزی را به فرزندش آموزش می‌دهد.
وی گفت: مشکل دوم این است که امروزه افرادی چون «ناروائز» مبتنی بر یافته‌های عصب‌شناسی اخلاق سه سامانه در مغز انسان شناسایی کرده‌اند و اسامی نیز روی آنها گذارده است که البته تعبیر اسامی گویا نیست. این سامانه‌ها شامل سامانه اخلاق امنیت، سامانه اخلاق تعهد و سامانه اخلاق تخیل است.
وی با ذکر این مطلب که اخلاق امنیت، پیش فرض این سامانه‌ها است، اظهارکرد: سامانه امنیت همیشه به شکل خودکار فعال است. سامانه اخلاق امنیت خودگراست. یعنی وقتی انسان برای خود و متعلقاتش احساس خطر کند چه در حال و چه در آینده این سامانه فعال می‌شود و تنها به فکر خود و اطرافیان خود هستیم. سامانه اخلاق تعهد به فکر دیگران بودن است، یعنی انسان در یک نقاطی سعی می‌کند که به شکل دیگر گروانه خدمتی به دیگران کند.
پژوهشگر حوزه تربیت و اخلاق یادآورشد: سامانه تخیل احساس وظیفه نسبت به کسانی است که باید با تخیل آنها را حاضر فرض کنیم. نکته وی این است که وقتی سامانه اخلاق امنیت به فعالیت شدید بیافتد اجازه کار و فعالیت آن دو سامانه دیگر را محدود می کند یعنی وقتی احساس خطر برای خود و اطرافیان کنیم دیگر برای دیگران آن چنان احساس تعهد نمی‌کنیم.
استاد حوزه یادآورشد: این قواعد البته نوعی است یعنی در خصوص نوع انسان یا ۸۰ درصد انسان‌ها قضاوت می‌کنیم. یعنی وقتی در سطح کلان اخلاق و رفتار جامعه را تحلیل کنیم این موارد به درد می خورد ولی موارد قلیلی هم وجود دارد که این قانون در خصوص آنها صادق نیست.
وی گفت: باید به سراغ مواردی برویم که علی رغم همه خطراتی که خدمت کردن برای آنها دارد بازهم به سراغ خدمت به دیگران می‌رود. ولی نظر بر این است که اول باید مطمن باشیم که این گروه بخشی از امنیت را برای خود و خانواده خود ایجاد کرده است و سپس به سراغ دیگران می‌رود. اگر کسی احساس خطر کند دیگر در اینجا پای انسان می لرزد.
استاد حوزه بیان کرد: شاهد بودیم که در برخی از جوامع سوپرمارکت‌ها غارت شد ولی در کشور ما حداقل در این دوران شاهد این صحنه‌ها نبودیم البته در ماجرای گرانی دلار در سال ۹۷ شاهد بودیم که اجناس فروشگاه‌ها تمام شد و بحث به ماجرای پوشک بچه ها کشید و پوشک هم جمع شد و سپس قوانینی وضع شد که این مشکل رفع شود. تابستان ۹۷ چنین مساله ای در کشور ما رخ داد.
وی با اشاره به ماجرای کرونا یادآورشد: در قضیه کرونا چون همان اول از قم خبرش پخش شد هم برای خود ماجرایی به همراه داشت. اینکه این ویروس اول در کجا کشف و اعلام شد با اینکه در کجا به وجود آمد با هم فرق دارند. حقیقت این است که ویروس در ابتدا در قم کشف شد و البته مسئولانی هم صبحت کردند گفتند که ویروس در مناطق دیگر هم بوده ولی در قم تست شده و مسئولان قم هم با صراحت به آن اشاره کردند.
وی گفت: متاسفانه فضای روزهای اول اینگونه بود که قم منشا کرونا بوده است. همین باعث شده بود که شاهد این بودیم که حتی بعضا با ماشین‌های پلاک قم در شهرستان‌ها هم برخوردهای نامناسبی دیده می‌شد. یا در ماجرای مواد شوینده در روزهای اول شاهد تمام شدن این مواد بودیم. به همین دلیل است که هرجا سامانه اخلاق امنیت پیدا شود خود گروی تشدید می‌شود.
استاد حوزه با ذکر این مطلب که در روزهای اول بسیاری از مردم ما کرونا را جدی نگرفتند، یادآورشد: اگر جدی می‌گرفتند و احساس خطر می‌کردند واقعا قرنطینه می‌شدند که البته در ایران که قرنطینه نداشتیم. زمانی هم که اجبار شد به هیچ وجه کسی بیرون نروند، بسیاری از مردم این مطلب را به نوعی توصیه در خانه ماندن تلقی کردند.
احساس ناامنی باعث بدرفتاری مردم است
وی افزود: شبیه چیزی که در خصوص مواد شوینده و ماسک رخ داد. ما یک واقعیت داریم و آن است که مردم باید احساس امنیت کنند تا خوش رفتار شوند. اگر شاهد آن هسیم که یک رفتارهایی از مردم سرزده می‌شود از خود مردم چندان به دل نگیریم زیرا یک احساس نا امنی‌هایی رخ می‌دهد که این چنین عمل می کنند.
وی تصریح کرد: نکته دیگر آن است که یک واقعیت تلخ است که متاسفانه شاهد یک جریاناتی بودیم که جالب نبود و باید بیشتر به آن فکر کنیم و آن هم بی اعتمادی به رسانه‌های رسمی و ملی بود. یافته‌هایی است که پژوهش و اعلام می کنند که مردم اعتماد زیادی به رسانه ملی و رسانه های رسمی دارند را باید در کنار شواهدی که دال بر عدم اعتماد بود بگذاریم. اینکه مردم شایعات بی در و پیکر رسانه های دیگر و مجازی را به رغم تکذیبات گسترده رسانه‌های رسمی از جمله در مساله گورهای دسته جمعی و تعداد بیماران و مرگ میر باور می‌کردند یا حداقل نشر می‌دادند از این نمونه است.
مدیرگروه تربیت پژوهشکده اخلاق و تربیت اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: متاسفانه مصرف الکل صنعتی به جای دارو از موارد عجیبی بود که باید پس از کرونا مورد تحلیل همه جانبه و دقیق قرار گیرد و امیدواریم روز چنین تحقیقی در خصوص این کار و رفتار عجیب به دست بیاید.
وی گفت: در برخی از شهرها آمارهای کشته‌های الکل تقلبی بیشتر از کرونا بود. جالب بود که این همه هشدار داده شد که خوردن الکل ربطی به سالم شدن در مقابل کرونا ندارد ولی چرا مردم علی رغم هشدار رسانه‌های رسمی اقدام کردند؟ در اینجا باید به مواردی اهمیت دهیم که باعث این بی اعتمادی شد و آن را درمان کنیم.
بوسلیکی افزود: نکته اول اینکه روی آموزش و پرورش متمرکز شویم و نکته دوم اینکه در سطحی که دسترسی داریم و با دانشجویان و خانواده و ... ارتباط داریم سیاست پنجره شکسته را جدی بگیریم یعنی تخلفات کوچک را جدی بگیریم. مثلا اگر دانشجوی ما یک کپی برداری ساده می‌کند نباید از آن به سادگی بگذریم و باید حتما آن را جدی بگیریم زیرا تخلف ها از همین نقطه شروع می‌شوند.
بی عدالتی؛ منشا بدرفتاری اجتماعی
استاد حوزه با ذکر این مطلب که یک بخشی از بدرفتاری‌ها به احساس بی عدالتی باز می‌گردد، گفت: این بحث تنها بحث کرونا را شامل نمی‌شود که البته مصداق کرونایی هم دارد. وقتی کسی احساس بی عدالتی کند یک جوری با یک بدرفتاری و فریب، حق خود را احیا می‌کند. الیوت توریل نظریه خرابکاری را در همین زمینه مطرح می کند. یعنی افراد وقتی حس می کنند ظلمی به آنها صورت گرفته تلاش می کنند که با تقلب شرایط را تغییر دهند.
وی گفت: وقتی فاصله زندگی مردم و مسئولان زیاد شود و مردم حس کنند که این فاصله بسیار زیاده شده است ممکن است این گونه رفتارها گسترده شود. مردم از فاصله خودشان با خودشان چندان ناراحت نمی‌شوند ولی فاصله خود و مسئولان دردناک است. مسئولی که میلیاردها سرمایه دارد شعارهایی در این شرایط سخت می‌دهد که شنیدنش برای مردم دردناک است.
وی افزود: وقتی مردم برای دریافت یک وام ساده این همه مشکل دارند ولی افرادی را می بینند که در سال‌های گذشته میلیاردها وام گرفته و پس نداده‌اند باید رفتارها و نگرش هایی را از این مردم در نظر داشت.
استاد حوزه گفت: البته باید در نظر داشت که بی‌عدالتی با احساس بی عدالتی فرق می‌کند. وقتی مردم احساس بی عدالتی کنند زمینه باز می شود که با بدرفتاری حق خود را بگیرند.
پرهیز از خودشیفتگی ملی
بوسیلکی با نقد روحیه خودشیفتگی ملی که بعضا در وجود عده‌ای موج می‌زند بیان کرد: برخی ضرب المثل‌ها از جمله اینکه هنر نزد ایرانیان است و بس و این گفته که ایرانی‌ها باهوش‌ترین مردم جهان هستند و... باعث تصوراتی در خصوص خودشیفتگی و خود برترپنداری شده است که با واقعیات سازگار نیست و همین روحیه باعث شده که در گذشته کمتر روی اصلاح خود وقت بگذاریم.
وی افزود: به همین دلیل باید در چنین جلساتی مشکلات جامعه را به شکل مستقل بیان کرد و حتی نباید نگران باشید که یک عده انسان مگس نشان همیشه می‌خواهند روی زخم‌ها بنشینند بخواهند روی بوغ و کرنا کنند و مشکلات را بیان کنند. بگذاریم واقع بین باشیم و خود را ارتقا دهیم. باید از خودشیفتگی فاصله بگیریم.
وی در پاسخ به این سوال که روایت الناس علی دین ملوکهم در اینجا چه نقشی ایفا می‌کند هم گفت: اول باید روی مساله روایی و سندی آن بحث کنیم که آیا اصلا این مساله یک روایت است یا خیر؟! دوم اینکه چه میزان با واقعیت جوامع همخوانی دارد. سوم اینکه می‌توانیم این روایت را به شکل دیگری هم ببینیم و اینکه آیا حاکمیت‌ها به تناسب مردم هستند یا مردم به تناسب حاکمیت‌ها؟ یعنی چقدر مردم روی حاکمیت موثر هستند و حاکمیت چه میزان در رشد اجتماعی موثر است.

منبع: خبرگزاری ایکنا

اخبار پژوهشکده اخلاق و معنویت, دکتر حسن بوسلیکی