|
|
مجموعه کلامی موسوعه علامه کاشف الغطاء(شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1397)
مجموعه کلامی موسوعه علامه کاشف الغطاء(شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران 1397)
علّامه شیخ محمد الحسین آل كاشف الغطا در جهت گسترش و تثبیت فرهنگ و معارف اهل بیت:، در حوزه نجف تحولات نوینی را در روش‌ها و شیوه‌های عرضه علوم دینی ایجاد كرد و با توجه به رویکرد حوزه بر فقه و اصول، جایگاه مناسب تری را برای علم كلام و فلسفه در حوزه آموزشی نجف ایجاد كرد. ایشان علاوه بر به‌کارگیری این شیوه نوین، با قلم و بیان در عرصه‌های مختلف علمی، دینی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی به فعالیت پرداخت.
وی هماره با انحرافات و بدعت‌های مذهبی وهابیت، بهائیت، مسیحیت، و مادی‌گراها به مبارزه برخاست و آثار مبارکی به یادگار گذاشت که مجموعه کلامی از جمله آنهاست.
عناوین مجموعه کلامی
۱. المدخل الأوّل: الإمام کاشف الغطاء حیاته و آثاره = این کتاب در هفت بخش: زندگی‌نامه علمی، سیاسی، اخلاقی... و آثار علمی کاشف الغطا نگاشته شده است.
۲. المدخل الثاني: عقود حیاتی، الرحلة الحجازیة و الحرکة الجهادیة= این مدخل مشتمل سه آثار خود نوشته کاشف الغطا پیرامون زندگی‌نامه و سفرهای علمی، سیاسی و جهادی است.
۳. الدین والإسلام ج 1: شامل 3 فصل است 1. إثبات صانع 2. إثبات توحید و ادله آن3. عدل الهی
۴. الدین والإسلام ج 2: فصل چهارم آن در برهان وجوب بعثت و نبوت، عصمت انبیا، معجزه و... است.
۵. الدین والإسلام ج 3: درباره زندگانی پیامبر اعظم و از پنج مسلک تشکیل شده است: 1. دلایل نبوت پیامبر 2. به بیان ارهاصات بدو تولد تا بعثت 3. از بعثت تا هجرت به مدینه 4. از هجرت تا رحلت 5. معجزات.
۶. أصل الشیعة و أُصولها= این اثر در سال 1350ھ. با هدف پاسخگوئی به توهین‌ها، تهمت‌ها و افتراهای برخی مغرضین و جاهلین نسبت به شیعه و لغزش‌های جرجی زیدان و همچنین جوابی به سمپاشیهای مجامع علمی، فرهنگی مصر به ویژه نوشته‌های احمد امین مصری است
این اثر به دو بخش تقسیم شده: بخش نخست پیرامون پیدایش و گسترش تشیع و بخش دوم درباره افکار و عقاید شیعه است
۷. الفردوس الأعلی= این جلد شامل مسائل و نکات مهم اعتقادی، فقهی، فلسفی، تفسیری و اسرار برخی از عبادات و سؤال‌های ارسالی به ایشان است.
۸. جنّة المأوی= مجموعه‌ای است متشکل از سخنرانی‌ها، مقاله‌ها و تعدادی سؤال و جواب که بیشتر حول مباحث چهارده معصوم: است.
۹. المطالعات و المراجعات و الردود و النقود ج1= رد کاشف الغطاء بر نقد امیر ریحانی و انستاس کرملی به کتاب الدین و الإسلام و پاسخ به نامه‌های امین ریحانی در این باره و... .
۱۰. المطالعات و المراجعات و الردود و النقود ج 2=نقد کتاب تاریخ آداب اللغة العربیّة نوشته جرجی زیدان و... است.
۱۱. المطالعات و المراجعات و الردود و النقود ج3= دربردارندۀ ده رسالۀ نقد کاشف الغطاء در موضوعات مختلف است مانند: عین المیزان في رد رساله میزان الجرح والتعدیل جمال الدین قاسمی، نقد بر کتاب نظام الطلاق في الإسلام احمد محمد شاکر، نقد بر کتاب مقائیس اللغة و...
۱۲. الدروس الدینیّة =6. الدروس الدینیّة أو مبادئ الإیمان دارای سبکی نو و مختصر بوده، در سه باب تنظیم شده است. باب نخست شامل 18 درس است با عناوین: حقیقت ایمان، ایمان صحیح، إثبات صانع، توحید صانع و نظریه وحدت وجود، عدل اعتقادی، معاد جسمانی، نبوت، صفت پیامبران و أئمه دوازده‌گانه.
باب دوم در فروع دین است با22 درس که از احکام آب آغاز و با بحث خمس پایان می‌یابد.
باب سوم از هفت درس تشکیل شده و مباحثی چون آداب و اخلاق، دروغ، اسراف، صحت و سلامتی، میانه‌روی در غذا خوردن و... را شامل می‌شود.
۱۳. الآیات البیّنات والتوضیح =.الآیات البیّنات في قمع البدع و الضلالات
بخش اول این کتاب حاوی چهار رساله باارزش و مهمّ از رساله‌های کاشف‌الغطاست به نامهای المواکب الحسینیّة؛ نقض فتاوی الوهابیّة؛ ردّ الطبیعیّة و خرافات البابیّة.
بخش دوم کتاب «التوضیح في بیان حال الإنجیل» به بررسی دقیق و علمی انجیل و حقیقت مسیح از نگاه قرآن و اناجیل می‌پردازد و تناقضات و افسانه‌های نادرست کشیشان و آشنایی با نویسندگان اناجیل را به طور منطقی، ریشه‌ای و مستند بررسی کرده است.
14.الفهارس: 1. فهرست آیات کریمه2. فهرست احادیث شریفه 3. فهرست اسماء معصومین: 4.فهرست کتاب‌ها در متن 5. فهرست اعلام 6. فهرست اماکن و بقاع متبرکه 7. فهرست ادیان 8.فهرست جماعات و قبائل9. فهرست اشعار 10. فهرست مصادر تحقیق.
فهرست موسوعه
المدخل الأوّل: الإمام کاشف الغطاء حیاته و آثاره
المدخل الثاني: عقود حیاتی، الرحلة الحجازیّة و الحرکة الجهادیة
1. الدین والإسلام أو الدعوة الإسلامیّة (1)
2. الدین والإسلام أو الدعوة الإسلامیّة (2)
3. الدین والإسلام أو الدعوة الإسلامیّة (3)
4. أصل الشیعة وأُصولها
5. الفردوس الأعلی
6. جنّة المأوی
7. المطالعات و المراجعات، الردود و النقود (1)
8. المطالعات و المراجعات، الردود و النقود (2)
9. المطالعات و المراجعات، الردود و النقود (3)
10. الدروس الدّینیة - الوجیز في أُصول الدین
11. الآیات البیّنات في قمع البدع و الضلالات و کتاب التوضیح
12. الفهارس
- المدخل الأوّل
این کتاب در هفت بخش: زندگی‌نامه علمی، سیاسی، اخلاقی... و آثار علمی کاشف الغطاء نگاشته شده است. علّامه کاشف الغطاء از تبار علّامه بزرگ شیخ جعفر کاشف الغطاء و از خاندان دانش و فضیلت بود. در سال 1294ق در نجف اشرف متولد و در سال 1373ق وفات یافت.او در محضر بزرگانی چون سید محمد کاظم یزدی(1312ق تا 1337ق)، آخوند خراسانی (1312ق تا 1329ق)، آقا رضا همدانی، میزرا محمد تقی شیرازی و... فقاهت را آموخت و از ملازمان و معتمدان مرحوم سید یزدی شد و پس از رحلت او به همراه برادرش (شیخ احمد) وصی وی شد. علّامه در حوزه دانش علاوه بر فقه و اصول، حکمت، کلام و فلسفه را نیز فرا گرفت.
علّامه کاشف الغطاء پس از ارتحال استاد بزرگوارش آیت الله سید محمد کاظم یزدی، بنا به درخواست مقلدین رساله‌های سؤال و جواب عربی، زاد المقلدین، مناسک حج، وجیزة الأحکام، حاشیه بر عروة الوثقی و... را نوشت. همچنین وی، تا پایان عمر با عزت خویش هماره تکیه بر مسند تدریس داشت و جمعی از بزرگان را از سعه علمی - شخصیتی خود بهره‌مند می‌ساخت.
در حوزه پژوهش و نگارش از زمره عالمان پرکاری بود که با کتاب، اُنس و الفتی خاص داشت. نخستین نگارش وی کتاب العبقات العنبریّه في طبقات الجعفریّه پیرامون تاریخ نگارش خاندان کاشف الغطاء است.ورود او به تألیف و تحقیق موضوعات مختلف در عرصه‌های گوناگون علمی، حاصلش موسوعه سترگ کاشف الغطا در 3 مجموعه مستقل از هم است که در ادامه، نوشتار کلامی و گستره آن خواهد آمد. شاید بتوان ادعا کرد تنها نکته کاملاً مشهود در بخش وسیعی از آثار علّامه کاشف الغطا دغدغه‌های فکری - اجتماعی است که وی را جزو عالمان بیدار مصلح قرار می‌دهد.
علّامه کاشف الغطاء، «خطیبی بلیغ» با مقامات علمی بود که منصب مرجعیت را همساز با ارائه خطابات، مؤثر می‌دانست. ازاینرو، بخشی از ره‌آوردهای علمی او حاصل خطابه‌هایی است که در مناطق مختلف جهان اسلام ایراد فرمود. ایشان از خاندان ادب و بلاغت بود. شعر او سرشار از نوع‌آوری، تخیل و... بود و بی‌تردید از شاعران معاصر زمانه خود به شمار می‌آمد. نثر ادبی او نیز فاخر بود و با نگاشته‌های ادبی معاصر عرب رقابت داشت.
علّامه کاشف الغطاء پیوسته در خط مقدمِ جهاد و مبارزه قرار داشت. ایشان در دفاع از کیان اسلام نقشی موثر را ایفا می‌کردند. حضور پررنگ در مسایل داخلی عراق، از جمله قیام ملی 1395 م؛ فعالیت پرشور در ارتباط با اشغال فلسطین و ظهور صهیونیسم در منطقه؛ فتاوی جهادی؛ خطابات و مکتوبات تحلیلی و تاثیر گذار؛ حضور فعال در کنگره‌های مربوط به فلسطین از جمله کنگره جهانی قدس شریف در سال 1931 م (که به دعوت مفتی فلسطین برگزار شد و شرکت کنندگان این کنگره نماز عشا را به امامت علّامه کاشف الغطا اقامه کردند و ایشان بعد از نماز خطبه‌ای آتشین و متقن ایراد کردند) و تعقیب بی وقفه مسایل مختلف جهان اسلام با حساسیتی خاص، به ویژه مسایل ایران، از جمله فعالیت‌های سیاسی او به شمار می‌آیند.
علّامه کاشف الغطاء، از مصلحان برجسته جهان اسلام و تشیع است. ابعاد گوناگون حیات علمی - عملی او را از منظر اصلاحی می‌توان چنین ارزیابی کرد. نگاشته‌هایی چونان تحریر المجلة، به قصد تکمیل فقه سنتی و ارتقای آن به فقه تطبیقی - مقارن، همچنین دیدگاه‌های وی در وحدت اسلامی و تقریب جوامع مسلمان و ایراد خطابه‌ها ومکتوبات در ارتباط با پاره‌ای از خرافات و نابسامانی‌های مذهبی - اجتماعی.
در مجموع، دیدگاه‌ها و اقدامات اصلاحی او فصل مفصلی را در تحلیل آرا و شخصیت ایشان به همراه دارد.
علّامه کاشف الغطاء، حدود سه سال را - پس از سفر حج - در سوریه، لبنان و مصر گذراند (1329ق - 1911م - به بعد) این اقامت سه ساله و شناخت او از وضعیت جهان عرب و اسلام آن روزگار تأثیر بسزایی داشت، چنانکه پاره‌ای از مراودات با شخصیت‌های علمی - ادبی منطقه را برای او فراهم کرد. از آن پس نیز سفرهای متعددی به فلسطین، ایران، لبنان، پاکستان و... داشت. که در این سفرها ملاقات‌های علمی و دیدار با شخصیت‌های سیاسی - اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.
فهرست مطالب کتاب
• القسم الأوّل: نظرة عابرة علی حیاة الإمام كاشف الغطاء
o الفصل الأوّل: ولادته و دراسته
الولادة
الدراسة
الأساتذة
o الفصل الثاني: آل كاشف الغطاء الأُسرة العریقة
o الفصل الثالث: الأنشطة العلمیّة و التلامذة
المرجعیّة و القیادة
التلامذة و الحائزون علی الإجازة
o الفصل الرابع: الرحلات العلمیّة و الدعویّة و السیاسیّة إلی الدول الإسلامیّة
o الفصل الخامس: الحونة، و العلماء، و المرجعیّة
o الفصل السادس: خصائص كاشف الغطاء
• القسم الثاني: الأبعاد العلمیّة و الشخصیّة لكاشف الغطاء
• القسم الثالث: الشخصیّة الاجتماعیّة و السیاسیّة
• القسم الرابع: البعد الأخلاقی
o المقدّمة
o الفصل الأوّل: الأخلاق الفردیّة
o الفصل الثاني: الأخلاق الإجتماعیّة
• القسم الخامس: الآثار و التألیفات
• فهرست مصادر التحقیق
- المدخل الثاني
این مدخل مشتمل بر سه اثر خودنوشت کاشف الغطاء پیرامون زندگی‌نامه، سفرهای علمی، سیاسی و جهادی است.
۱. عقود حیاتی: کتاب عقود حیاتی جامع‌ترین شرح حال خودنوشت کاشف‌الغطاست که تألیف آن سال 1356ھ.ق آغاز و نگارش آن تا حدود سال 1370ھ.ق ـ حدود 14 سال ـ طول کشید. علت ذکر نشدن حوادث سال‌های آخر عمر وی در این کتاب، تغییر حال جسمی مؤلف و چه بسا مفقود شدن نسخه باشد.
این نوشته شامل نقل حوادث زیادی از وقایع اتفاقیّه حیات مؤلف است؛ از قبیل رخدادها و فعالیت‌های شخصی و سیاسی و اجتماعی و مرجعیت ایشان که دیدگاه کاشف‌الغطا را در مورد این حوادث منعکس می‌کند. وی هر ده سال از زندگی خود را در طی یک عقد نگاشته است، که عقود آخر مفصل‌تر از عقود دیگر است. عقد نخست را تا سال 1305ھ.ق در نظر گرفته‌اند و عقد دوم را تا 1315ھ.ق و همین گونه است تا 1365ھ.ق به بعد.
۲. الرحلة الحجازیّة: سفرنامه‌ای است که کاشف‌الغطا آن را در سفر خود به مکه و سوریه و لبنان به همراه مادر و استادش مازندرانی و دوستش علی علاق، به قلم کشیده است.وی در این اثر - که دومین شرح حال خودنوشت وی محسوب می‌شود - علاوه بر گزارش اتفاقات و حوادث و آنچه که دیده، نکات ادبی و اشعاری را که در این مدت سروده آورده است.
۳. الحرکة الجهادیّة: رحلة الجهاد عنوان شرح حال خود‌نوشتی است که کاشف‌الغطا از یکی از سفرهای جهادی خود در مقابله با هجوم دولت انگلیس به عراق در دوره حکومت عبد‌الحمید عثمانی به نگارش در آورده است و این رساله قسمتی از دفتر یادداشت‌های او است که به چاپ رسیده است.
وی در این سفرنامه به توصیف مشاهدات و وقایع پیش‌آمده و همراهی با سید محمد فرزند استادش سید یزدی پرداخته است، در ضمن در این سفرنامه نامه‌های زیادی از اعلام و مشاهیر هم‌عصر وی آمده است.
فهرست مطالب کتاب
• طلیعة الكتاب
• مقدّمة التحقیق
• عقود حیاتي
• الرحلة الحجازیّة أو نهزة المسافر و نزهة المسامر
• الحرکة الجهادیّة
- الدین و الإسلام أو الدعوة الإسلامیّة/ 3 مجلد
شکل‌گیری و نگارش این اثر در نیمه نخست سال 1328هجری قمری در دفاع از اعتقادات اسلامی در مقابل هجمه‌های مستشرقان و مستبشران و دلباختگان به پیشرفت‌های حاصل شده در علوم تجربی روز و نظریات فلسفی وقت انجام یافته است.
علّامه کاشف الغطا با بیان نكاتى، انگیزه تألیف را چنین توضیح مىدهد:
نكته اول: نشو و نماى اعجابانگیز اسلام كه در یک و نیم قرن، به شرق و غرب عالم گسترش یافت، با پیوند علم و عمل از یکسو و همكارى شمشیر و قلم از سوى دیگر، ممكن شد.
نكته دوم: شرافت هر ملتى به حفظ استقلال، گسترش افكار، رشد معارف و دفاع از دین و اصول سعادت است. شریف كسى است كه به امتش خدمت كند و نامش جاودانه گردد.
نكته سوم: عاملى كه انسان را به سعادت تشویق كند، چیزى جز تحكیم عقاید حق و عارى از هرگونه انحراف و خرافه و جز رسوخ ایمان به مبدأ و معاد نیست.
به نظر مؤلف یگانه عامل ضعف مسلمانان، ضعف اعتقادى آنان است كه از دلبستگى به دنیا و نفوذ روح غربى در میان آنها سرچشمه مىگیرد. سرّ نفوذ این روح خبیث، سكوت مصلحان و عدم قیام آنان و سكوت آمران به معروف و ناهیان از منكر است.
نكته چهارم: اشتغالات عمده مؤلف در این مقطع از زندگى به دو علم و فن «ادبیات و بیان» ناظر است که به منظور تهذیب بیان و لسان در نظم و نثر است، و دیگرى «حكمت نظرى و فلسفه روحى» است که به منظور توسعه فكر در معارف الهى می‌باشد.
نكته پنجم: در آثار به جاى مانده از حكماى راسخ و عرفاى شامخ اندیشه كردم و ضمن استفاده فراوان دریافتم كه آثار آنان براى برخى انسانها مفید است؛ چون به صورت نقض و ابرام است و براى عموم مفید نیست و بخش دیگرى از آثار مختصر فقط به متون عقاید پرداخته، بدون بیان دلایل و براهین آنها. هیچ كدام از دو گروه آثار غرض را تأمین نمىكند؛ چون دسته اول، مردم را دچار شبهه مىكند و دسته دوم، مردم را مقلد نگاه مىدارد.
به نظر مؤلف علت نفوذ غربىها، عدم استواری روش قیام رهبران است؛ زیرا لازمۀ استوار بودن اقناع، ایضاح، تسهیل و افصاح است، تا عقاید در نفوس جاى گیرد. سپس علاقه خود را به تقدیم جزوهاى در اصول اسلامى و نوامیس نخست بشرى كه هر شریعت و دینى بر آن مبتنى است، ابراز مىكند تا در فصولى ارائه دهد. او خدا را شاهد مىگیرد كه به منظور ایراد و ایجاد فتنه و فساد اقدام به این تألیف نكرده، بلكه قصدش جمع است، نه تفریق، تا فِرَق مختلف با یكدیگر الفت پیدا كنند.
هنگامی که کتاب الدین والإسلام منتشر شد، مؤلف آن را برای تعدادی از صاحب‌نظران ارسال کرد و با نقد‌هایی روبرو شد که عمده محتوای کتاب المراجعات الریحانیة پیرامون نقد الدین والإسلام است که توسط احمد امین و انستانس کرملی مدیر مجلة لغة العرب انجام گرفته و کاشف‌الغطا به آنها پاسخ داده است.
اما این دو جزء منتشر شده، تمام کتاب الدین والإسلام نبود و او در صدد انتشار جلد سوم و چهارم اثر بود که در آخر جلد دوم از چاپ صیدا، فهرست جلد چهارم را گزارش کرده است. مرحوم قاضی طباطبایی در ذیل عنوان «مولفاته المخطوط في الحکمة و الکلام» به آنها اشاره کرده‌اند.
اجمال محتویات این اثر
جلد اول:
شامل مقدمه‌ای با عنوان «السوانح الدواعی لهذه الدعوة» دربارۀ کید دشمنان و مشکلات داخلی و خارجی است که خلاصه سوانح، نکات انگیزه تألیف است.
بعد از بیان سوانح که در چاپ دوم به کتاب افزوده شده است، به نگارش مقدمه‌ای درخصوص لزوم معرفت منعم پرداخته و سپس فصل نخست را در إثبات صانع نوشته است و ضمن مباحث این فصل به ردّ نظریه ماتریالیسم و ابطال ادعای داروین پرداخته است و در ادامه اقدام به پاسخگوئی برخی شبهات فلسفی و کلامی نموده است.
فصل دوم در مورد إثبات توحید صانع و ادله آن، فصل سوم در بیان عدل اخلاقی، ارزش و فضیلت عدل، تعریف عدل است که در آن از خطبه حضرت علی7در نهج‌البلاغه بهره جسته است.
وی در ادامه بحث عدل اعتقادی را پی گرفته و عدالت خداوند متعال را بحث نموده است سپس با طرح موضوع حسن و قبح به نقد اعتقاد اشعری پرداخته و جبر و اختیار را به بحث کشیده و مبحث قضا و قدر را به صورت جامع تشریح کرده است و پس از آن از عدل، به عنوان اصلی از اصول دین سخن گفته است.
جلد دوم:
در جلد دوم کتاب الدین والإسلام نخست صورت دست‌نوشته هدیه اثر به پیامبر اسلام9 آمده است و مطلب دوم آن را شعری با عنوان «شعری و شعوری، عواطفی و لطایفی» تشکیل می‌دهد که از اشعار مجموعة العصریات و المصریات است.
و در آغاز متن می‌نویسد: «... وبعد فهذا هو الجزء الثاني من أجزاء الدعوة الإسلامیّة وهو یتکفل بنشر مباحث الفصل الرابع في النبوّة» و مطلب را با «الحاجة إلی النبوّة» شروع و با بحث در چیستی انسان، تاثیر گذاری و تأثر پذیری، و نیاز او به تعلیم و تربیت، ناکافی بودن عقل، ایجاد خلقت از باب رحمت و سعادت ادامه یافته است.
برهان بر وجوب بعثت و نبوت، عصمت انبیا، معجزه، نقد برخی از نظریات در این باره، نگاهی اجمالی به شرایع و ادیان، دیانت عرب در جاهلیت، فلسفه دین موسی و مسیح و شریعت اسلامی، راه إثبات نبوت، نبوت حضرت محمد9، معجزه قرآن، بحث‌های گوناگون مربوط به اعجاز قرآن، فضایل قرآن نسبت به عهدین، ردّ بعضی از اعتقادات نصاری، بشارت تورا ت و انجیل به نبوت پیامبر اسلام9 و مباحث متعدد دیگر از جمله موضوعات جلد دوم این اثر است.
لازم به ذکر است از دو جلد یاد شده این اثر نسخه‌ای محشّی به حاشیه شیخ عبد‌الحلیم کاشف‌الغطا فرزند مؤلف در مکتبة الإمام کاشف‌الغطا نجف اشرف موجود است که وی بر آن مقدمه دارد و چه بسا علّامه کاشف الغطا آن را مشاهده کرده است.
جلد سوم:
درباره زندگانی پیامبر اعظم9 که از یک مقدمه و پنج مسلک تشکیل شده است. مسلک نخست در مورد دلایل نبوت پیامبر9 پیش از ولادت وی و بشارت‌های کتب مقدس می‌باشد. سپس حیات پیامبر را به سه دوره تقسیم کرده است. مسلک دوم به بیان ارهاصات بدو تولد تا هنگامه بعثت که دور نخست شمرده‌اند، می‌پردازد. مسلک سوم شامل وقایع بعد از بعثت تا روزگار هجرت به مدینه است. دور سوم حیات پیامبر9 در مسلک چهارم تشریح شده و آن از زمان هجرت تا روز رحلت است. مسلک پنجم به معجزات و وقایع‌ای که وی در حیاتش خبر داده بود می‌پردازد و فتوحات اسلامی را مورد بحث قرار می‌دهد و تمام این‌ها با نگاه إثبات حقانیت اسلام و دعوت به حقّ صورت می‌گیرد.
فهرست مطالب کتاب
الدین و الإسلام أو الدعوة الإسلامیّة/1
• فصل اول: إثبات صانع
• فصل دوم: إثبات توحید و ادله آن
• فصل سوم: عدل الهی
الدین و الإسلام أو الدعوة الإسلامیّة/2
• فصل چهارم در برهان بر وجوب بعثت و نبوت، عصمت انبیا، معجزه و... .
الدین و الإسلام أو الدعوة الإسلامیّة/3
• زندگانی پیامبر اعظم9
o دلایل نبوت
o بعثت
o معجزات
o هجرت
o رحلت
- أصل الشیعة و أُصولها
این اثر از مهمترین تألیفات کاشف الغطا است که در سال 1350ھ.ق نوشته شده و جایگاه عقیده شیعه را در اصول و فروع بیان نموده است. مؤلف، این اثر را با هدف پاسخ به توهین، تهمت و افترای برخی مغرضین و جاهلین نسبت به شیعه و بستن راه مجادله در بین مسلمانان تألیف نموده است که و تلاشی دیگر برای تحقق شعار مؤلف در جوامع اسلامی است که مکرر می‌فرمود: «بنى الإسلام علی دعامتین: كلمة التوحید و توحید الكلمة» و همچنین پاسخی به لغزش‌های جرجی زیدان و جوابی به سمپاشیهای مجامع علمی، فرهنگی مصر به ویژه نوشته‌های احمد امین مصری است که درباره شیعه می‌نویسد: «والحق إن التشیّع کان مأوی یلجأ إلیه کل من أراد هدم الإسلام...».
کاشف‌الغطا در ضمن نقل و نقد گفته‌های احمد امین با اشاره به مقالات مسموم و نسبت‌های ناروا به شیعه، بیان می‌کند: «نهایت ظلم و بی انصافی است که بیش از این سکوت کنم، نه از این جهت که ظلم و ستمی بر شیعه باشد و بخواهم در برابر سیل تهمت‌ها از آنها دفاع کنم، بلکه از این نظر که بالاترین و مهمترین هدف همان است که پرده‌های نادانی را از برابر چشم عموم مسلمانان جهان کنار بزنیم، تا افراد منصف در افکار خود تجدید نظر کرده راه اعتدال را پیش گیرند، و نسبت به افراد لجوج و معاند نیز اتمام حجت شود».
این اثر دارای دو بخش است: بخش نخست پیرامون پیدایش و گسترش تشیع است و ثابت میكند كه شیعیان، نخستین صحابیان پیامبر9 بوده‌اند و سپس عوامل گسترش تشیع پس از حضرت را شرح می‌دهد و إثبات می‌نماید شیعه ریشه در عصر پیامبر9 دارد و نزدیک‌ترین مذهب به قرآن و عترت است. در ادامه بحثی كوتاه دربارۀ بنی‌امیه و بنیمروان و جنایات آنان مطرح و به إثبات می‌رساند که شیعه یک مذهب اسلامی است نه جنبشی سیاسی یا ایرانی.
بخش دوم اختصاص دارد به عقاید و افکار شیعه در اصول و فروع. عقاید شیعه را در اصول مانند: توحید، نبوت و امامت و... برشمرده و امتیاز شیعه را بر سایر فرق اسلامی بیان می‌کند. سپس مبحثی درباره حضرت مهدی (عج) و طول عمر و رمز غیبت آن حضرت نوشته و در ادامه وظایف اخلاقی و عبادی از قبیل نماز، روزه، زكات و سایر فروع دین و معاملات و مسائل حقوقی همچون: نكاح، متعه، ارث، قضاء را توضیح می‌دهد. پس از آن به صید و ذباحه و اطعمه و اشربه پرداخته، و باب حدود و قصاص را بررسی می‌نماید. در خاتمه بحث «بدا» و «تقیه» را مطرح و دیدگاه تشیع را تبیین می‌کند.
کتاب أصل الشیعة وأُصولها دارای ویژگی‌های منحصر به فرد ذیل است:
الف) موجز بودن متن کتاب.
ب) سادگی و شفافیت عبارت.
ج) تکیه بر مطالب مسلم و متین در محتوا.
فهرست مطالب کتاب
• مقدّمة التحقیق
• ملاحظات حول الكتاب و الردود علیها
• أصل الشیعة و أُصولها
• مقدّمة الطبعة الرابعة عشرة
o أسباب تألیف هذا الكتاب و الدواعي الدافعة إلی تألیفه
o موسّسة علوم الإسلام
o شعراء الشیعة
o التخرّصات علی الشیعة
o موقف الشیعة من هذه المقالات
o الشیعة و عبدالله بن سبأ
• المقصد الأوّل: مبدأ التشیّع و أسباب نشوه و نموّه
o الفصل الأوّل: بذرة التشیّع و مبدئه
o الفصل الثاني: التشیّع في عهد الأُمویّین و العبّاسیّین
o الفصل الثالث: مكانة الإمام الصادق7 و الجهر بالتشیّع
• المقصد الثاني: عقائد الشیعة أُصولاً و فروعاً
o المنهج الأوّل في وظائف العقل
الأصل الرابع: العدل
المنهج الثاني فیما هو من وظیفة القالب و الجسد
السابع: حدیث الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر
• الخاتمة في البداء والتقیة
• ملحق رسالتان حول كتاب الحركة الفكریّة في مصر
- الفردوس الأعلی
این كتاب همراه با حواشی و تعلیقات ارزشمند عالم وارسته و فقیه مجاهد آیت الله سید محمد علی قاضی طباطبائی تبریزی متوفی (1393ق) به چاپ رسیده است.
این اثر مشتمل بر مباحث جُنگ‌گونه و پراكنده از مسائل مختلف دینی و اسلامی است كه بخش قابل توجه آن سؤالاتی از ناحیه علماء و اندیشمندان بزرگ شیعه از مناطق مختلف شرق و غرب عالم است که به ایشان رسیده است.
تعدادی از سؤالات از علماء قندهار است كه معروف به «مسائل قندهاریه» شده و برخی دیگر سؤالاتی است که از طرف شاگرد و مقرّر درسهای ایشان مرحوم آیت الله قاضی رسیده است.
بخش كوتاهی از كتاب هم تقریرات بحث فقه ایشان می‌باشد.
عمده سؤالات پیرامون مسائل كلامی همانند مسأله «عقول عشره» كه در فلسفه مطرح است و یا معنی «قاعدة وحدت وجود و وجوب» و مسألۀ «معاد جسمانی» و «حقیقت سماوات» و تطبیق آنها بر أفلاك نه‌گانه می‌باشد.
در این بخش وی بنا به گفتۀ خود كوشیده تا دفاع جانانه‌ای از حكما و فلاسفه نماید: «عمده‌ترین منظورم از این نوشتار تنبّه و آگاهی به بعضی افرادی است كه نسبت به حكماء و فلاسفه سوء ظن دارند و آنها را تفسیق می‌كنند، آگاه باشید اغلب مطالب حكماء اسلامی ما برگرفته از كلمات وحی و معصومین: می‌باشد».
ایشان در ادامه به نقد آراء شیخ بهائی و مرحوم علّامه مجلسی (رحمهما الله) پرداخته‌اند.
سؤالات فقهی به مسأله غسل مس میت و چرائی عدم بحث از آن در كتب اهل سنت، حقائق فلسفی و طبی لزوم غسل مس میت، مسأله فلسفه حج و آثار مهم آن و مسأله زكات از مباحث دیگر این بخش است.
سینه‌زنی و زنجیرزنی و مسائل حول آنها، مسالۀ لعن در زیارت عاشورا و چگونگی طرح آنها از مهمترین سؤالاتی است که مطرح شده است.
از جمله مبانی علمی و راه‌گشا در كتاب «علو مضمون جابر ضعف سند است». این بحث همیشه مورد اختلاف بین فقهاء و بزرگان دین بوده است.
او در وجه تسمیۀ كتاب و انگیزه تألیف آن می‌نویسد:
«اواخر عمرم تصمیم گرفتم قسمتی از مسائل و مباحث نظری مربوط به پیامبر و اهل بیت: را در یک كتاب مستقل تحریر كنم تا هم برای خطباء و اهل منبر مفید باشد و هم آخرین نوشتۀ مبارك و ذخیره‌ای برای آخرتم باشد، مدتی گذشت تا این كه شبی از شبهای ماه رجب بعد از انجام اعمال و وظائف سحر در سجاده‌ام نشسته و منتظر فرا رسیدن وقت فجر و اقامه نماز صبح بودم.
لحظه‌ای كوتاه چشمانم را خواب گرفت در همان عالم خواب و بیداری شخصی آمد و گفت: چرا كوتاهی می‌كنید ؟ تا كی از فردوس كوتاهی می‌كنی؟ گفتم:ای آقا فردوس دیگر چیست؟
گفت: همان كتابی كه تصمیم به نوشتن آن گرفته‌ای، آگاه باش این كتاب فردوس است بر شما و بر شیعیان ما.
از خواب برخاستم و دوباره به این عالم محسوس یا منحوس برگشته و تصمیم گرفتم اولین جلد كتابم را «فردوس الأعلی» نام گذارم.
فهرست مطالب کتاب
• مقدّمة التحقیق
• مقدّمة السیّد القاضي الطباطبائی
• مقدّمة المؤلّف
• مقدّمة ترجمة: المسائل القندهاریة الثمان
• أجوبة مسائل السیّد القاضي الطباطبائی الأُولی
• أجوبة مسائل السیّد القاضي الطباطبائی الثانیة
• أجوبة مسائل السیّد القاضي الطباطبائی الثالثة
• مسألة مهمّة و هی مسألة الفرق بین الحقوق و الأحكام
• في بیان حقیقة البیع و الملك و الملكیّة
• شروط مكان الصلاة
• المقدّمة السادسة في الأذان و الإقامة
• الكلام في قسمة الدیون
• بعض ما في العبادات من الحكم و الأسرار
• الزكاة و الاشتراكیة الصحیحة و التعاون في الإسلام
• كتاب الزكاة
• بعض أسرار الحجّ
• بعض أسرار الصوم
• وحدة الوجود أو وحدة الموجود
• المعاد الجسماني
• ختامه مسك
- جنّة المأوی
جلد دوم کتاب الفردوس الأعلی حاوی مجموعه‌ای متشکل از سخنرانی‌ها، مقاله‌ها و تعدادی سؤال و جواب است که بیشتر آن حول مباحث چهارده معصوم: است و به غیر از مقدمه مؤلف و یک مقاله دربارۀ پیامبر اسلام9 موارد دیگر آن را سید محمد‌علی قاضی طباطبایی و محمد شریف کاشف‌الغطا - پسر مؤلف - از میان مقاله‌ها، مراسلات و نامه‌هایی که از مؤلف به مناسبت‌های مختلف درخصوص ائمه اطهار: منتشر شده و یا از مجموعه خطی گردآوری شده از سوی مؤلف مانند «دائرة المعارف العلیا» جمع‌آوری و تنظیم شده است.
شهید قاضی طباطبایی سعی نموده تا مطالب را مطابق با نظر مؤلف دسته‌بندی کند و نظر مؤلف این بوده که مطالب مربوط به چهارده معصوم: در این مجلد آورده شود.
برخی از رساله‌های جنّة المأوی عبارتند از:
الف) بنو هاشم و بنو أُمیة و الحسن7 و معاویة
رساله با وجود عداوت و تباغض در طبیعت بشر از دوران هابیل و قابیل تا امروز آغاز و معتقد است که تنافس، خودخواهی و ریاست‌طلبی منشأ آن است در ادامه بدترین عداوت‌ها را عداوت ذاتی اضداد می‌داند مانند: نور و ظلمت که در محل واحدی جمع نمی‌شوند. و سپس عداوت بین بنی هاشم و بنی امیه را از این قبیل می‌شمرد.
وی با بیان تاریخچه نسل آنها و با شمردن اختلاف جوهری بین هاشم و عبدالشمس و قبایل آنان به رابطه حضرت محمد و ابوسفیان پرداخته و در شرح موجز اتفاقات و مسلمان شدن ظاهری ابوسفیان و معاویه می‌نویسد:
این اسلام برای حفظ جان و فراهم نمودن فرصت کید و مکر جهت انهدام ارکان اسلام بود تا اینکه زمام خلافت را به دست بگیرند و اموال مسلمین را از خود کنند و هرگز در این راه از دشمنی باز نایستادند و حیله کردند تا حکومت به دست معاویه افتاد و کسرای عرب را ساخت و تقید او به شعایر دینی در حدّ نیاز سیاسی بود و بعد از شهادت حضرت علی (ع) در مقابل امام حسن(ع) دو حیله عمده را به کار بست:
1. بزرگان لشکر امام را با درهم و دینار به خود متمایل کرد؛
2. پیشنهاد صلح کرد.
سپس به تحلیل پذیرش صلح توسط امام می‌پردازد: امام حسن7 با ارزیابی اینکه اگر صلح را نپذیرد و بجنگد و پیروز شود از بنی‌امیه چهره‌ای مظلوم درست می‌شود و اگر آنها پیروز شوند می‌گفتند او دانسته خود را به ورطه هلاکت انداخت. لذا پذیرفتن صلح فرصتی فراهم کرد که چهره واقعی معاویه آشکار شود و این سخن معاویه را - من نجنگیدم تا شما نماز بخوانید و روزه بگیرید بلکه جنگیدم تا حکومت کنم - همه بشنوند.
در آخر رساله با بیان فضایل امام حسن و امام حسین8 از زبان پیامبر به برتری سیره بنی هاشم بر بنی امیه؛ اظهار ارادت به این دو امام و ذکر چند بیت از اشعار خود می‌پردازد.
ب) بین الهدی و الضلال أو التوحید و الإلحاد
این رساله نخست به بیان تقابل اضداد که به عنوان یک قانون تکوینی در کائنات وجود دارد می‌پردازد و سپس دین مبین اسلام و مواجهه آن با گمراهی‌های عصرش را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مقاله در مجلة الأضواء و الإعتدال به چاپ رسیده است.
ج) بیان للمسلمین
مقاله‌ای است در مورد نقد نوشته‌ای که در مجله رسالة الإسلام منتشر شده بود. نویسنده تقریب مذاهب را از محالات دانسته و کاشف‌الغطا با نقد این دیدگاه می‌نویسد: اگر مراد از تقریب یکی شدن مذاهب باشد این محال است ولی اگر مراد برداشته شدن زد و خورد از بین مذاهب باشد این شدنی است و می‌تواند واقعیت یابد.
د) الاجتهاد و الحرکة الفکریّة عند الشیعة الإمامیّة
این رساله پاسخی است اجمالی و مختصر از کاشف‌الغطا به سؤال‌های متعدد نویسنده مصری عبداللطیف حمزه که در مورد چگونگی اجتهاد در بین شیعه پرسیده است.
وی نخست پاسخ را به کتاب سفینة النجاة محوّل نموده تا جواب تفصیلی را از آنجا بگیرد اما در ادامه، جواب‌های مختصری پیرامون انفتاح باب اجتهاد، محدوده و نوع آن و آزادی فکر به معنای صحیح در نزد شیعه می‌دهد و سپس با معرفی کتاب تحریر المجلة سؤال‌کننده را به آن ارجاع می‌نماید.
ﻫ) جواب سؤال‌های عبداللطیف حمزه از مصر
این نوشته در پاسخ به نامهای دیگر از عبداللطیف حمزه مؤلف کتاب الحرکة الفکریة في المصر في العصرین الأیوبي والمملوکي الأوّل است که در آن مسائلی همچون عدم ارتباط بین غیبت إمام مهدی (عج) و سرداب، فرق بین فاطمیون و قرامطه، عصمت أئمه و آزادی فکری إمامیه، تفاوت شیعه با فاطمیون و تفاوت امامیه و معتزله و... بررسی شده است.
و) الحسین(علیه السلام) کتاب الله تکوینی
این مقاله به مناسبت حلول ماه محرم برای نشریۀ البیان نوشته شده که نخست به کثرت نوشته‌های خود و دیگر نویسندگان و شعرا در مورد امام حسین7 و عاشورا اشاره می‌کند و سپس با عدم جامعیت این کتاب‌ها اسرار نهضت امام حسین7 را همچون قرآن دانسته که هرچه تفسیر می‌شود کنه مطالب ناگفته باقی می‌ماند و ازاینرو امام حسین را کتاب الله تکوینی نامیده است که در هر محرم درس‌هایی از عزت را به مردم می‌آموزد و این آموزش نامتناهی است. این رساله در مجلة الموسم، العدد ثانی عشر، السنة 1412ھ.ق، ص123 - 124، به چاپ رسیده است.
ز) مجلس في شهادت الإمام امیر‌المؤمنین(علیه السلام) ووفاته
رساله‌ای است که محتوای آن با خطبه قرائت شده در حسینیۀ «باب السیف» کرخ متفاوت است و در مورد حضرت علی7 و شأن بلند و مقام عظمای وی است که نخست به احادیثی از آن حضرت و پیامبر اسلام9 در قدر و منزلت امیر مؤمنان7، ابعاد شخصیتی و صفات و فضایلش پرداخته است. در پایان رفتار معیشتی حضرت را در خوراک بررسی می‌نماید که دوست و دشمن به آن اقرار کرده‌اند. این رساله در سال‌های اخیر به صورت مستقل در 8 صفحه در مکتبة الإمام کاشف‌الغطا در نجف اشرف منتشر شده است.
ح) موقف الحسین(علیه السلام) و أصحابه یوم الطف
کاشف‌الغطا در این نوشته به درس‌هایی که امام حسین با ایستادگی خود در روز عاشورا به بشر آموخت اشاره کرده است و پیروزی مقتول و شکست قاتل را بیان نموده است. این مقاله مختصر در مجلة العدل، سال اول، ج16، 1386ھ.ق، ص2به چاپ رسیده است.
ط) مولد النبوي9 أو کلمة عن المولد النبوي9
کاشف‌الغطا آن را در مورد میلاد حضرت محمد9 نوشته و در آن به توصیف مقام شامخ حضرت پرداخته است. با یاد از مجالس شادمانی‌ای که در این روز از طرف مسلمانان برگزار می‌شود، بهترین شادی را در چنین روزی پیروی از سنت و دستور حضرت دانسته و در مورد وقایع و ظلم‌هایی که برمسلمانان فلسطین وارد می‌شود تذکر داده و انفاق مال برای دفاع از کیان اسلام و مسلمین را امری پسندیده‌تر از هر شادمانی در این روز خوانده است و بر لزوم حمایت از مسلمانان فلسطین تأکید کرده‌اند.
ي) الاجتهاد في الشریعة بین السنّة و الشیعة
کاشف‌الغطا در این مقاله به تبیین باز بودن باب اجتهاد در همه زمان‌ها از نظر شیعه پرداخته قائلین انسداد باب اجتهاد را نقد و به تشریح نقطه‌نظر اهل سنت در این خصوص می‌پردازد.
ک) مولد النبی الکریم(ص) وبعثته
این رساله برگرفته از جلد سوم کتاب الدین والإسلام است که هم در ضمن کتاب جنّة المأوی و هم به شکل مستقل در مجلة الإعتدال به چاپ رسیده است.
ل) عليّ(علیه السلام) فوق العبقریّات
در مورد شخصیت حضرت علی امیر مؤمنان7 است و از آنجا که در آن زمان نگارش تراجم خلفای اهل سنت با عنوان «عبقریّات» توسط برخی از اهل مصر شایع شده بود و تلگرافی مفصل به کاشف‌الغطا ارسال کرده و از وی خواسته بودند که کتابی با عنوان «عبقریّة الإمام علی‌بن‌أبی‌طالب8» بنویسد تا آنان در اسرع وقت به چاپ رسانند. امّا وی این درخواست را رد کرده، به آنان می‌نویسد: نوشتن درباره چنین شخصیتی از توان من خارج است. سپس مقاله «علی فوق العبقریات» را به نگارش در آورده و در آن ضمن شرح ماجرا، به فضایل بی‌نظیر حضرت اشاره می‌کند و می‌نویسد: اگر آن اشخاص عبقریّ باشند امیرمؤمنان7 فوق عبقریات هستند. این رساله در مجلۀ العدل به چاپ رسیده است.
م) مجلس في مولد و وفات حضرت موسی بن جعفر
رساله به خطّ کاشف‌الغطا و مانند مجموعة المجالس الحسینیّة، پیش‌نویس منبر وی است. این اثر همراه با نوشته‌هایی در تولد و وفات حضرت علی و حضرت زهرا (سلام الله علیهم) در مکتبة الإمام شیخ محمد الحسین آل کاشف‌الغطا در نجف اشرف، مجموعاً 27 صفحه، 26 سطری، سم 27 در 19 نگهداری می‌شود.
فهرست مطالب کتاب
• مقدّمة التحقیق
• هذا الكتاب و مزایاه
• محتویّاته
• طبعاته
• ترجماته
• عملنا في التحقیق
• شكر و ثناء
• جنّة المأوی
• مقدّمة السیّد القاضي الطباطبائي
• مقدّمة المؤلّف
- المطالعات و المراجعات و الردود و النقود / 3 مجلد
الف) معرفی اجمالی
این اثر مجموعه‌ای از مقاله‌ها، نامه‌ها و نقدهای کاشف الغطا بر آثار علمی مشاهیر عصر خود همچون امین ریحانی، جرجی زیدان، انستاس کرملی، یوسف الدجوری و جمال الدین قاسمی است که در دو مجلد سامان یافته است. و به تصریح مؤلف برخی از نکات نقدی بر جزء سوم تاریخ آداب اللغة العربیة که تا آن زمان منتشر شده، نانوشته مانده است که می‌بایست در جلد3 المطالعات و المراجعات آورده شود. چنانکه می‌نویسد:
وعسی أن تسنح الفرصة ثانیاً فنستوفي تمام الکلام علی هذا الجزء فیما یلي من أجزاء هذه المراجعات إن شاء الله.
با این بیان می‌توان نقدهای دیگر ایشان را به عنوان النقود و الردود در جلد سوم جمع‌آوری نمود.
علّامه انگیزه خود را از گردآوری این نقد‌ها در کنار هم این‌گونه نوشته است:
أردنا أن نجمع فیه المراجعات الریحانیّةکلّ ما اتّفق أو یتّفق لنا من المباحثات النظریة، والمطالعات الفکریّة.
ب) اهمیت و ویژگی‌ها
1. دفاع از اصول و مبانى تشیع، ندای وحدت بین مسلمین جهان و دفاع منطقى و قاطع در برابر اتهامات و نسبت‌های ناروا به شیعه.
2. اثبات سیاسی نبودن شیعه به عنوان یک فرقه و عدم تمایل رهبران شیعه به دنیا و قدرتهاى مادى.
3. ایجاد بیدارى افكار عمومى، مخصوصا جوانان مصر و جلوگیری از انحرافات آنان و خنثی کردن توطئه تبشیریان مسیحی.
4. اثبات پارهاى از معارف قرآن با توجه به شرایط زمانى و مكانى.
5. نقد دیدگاه خصم با شیوه بسیار سنجیده و دقیق علمی، تاریخی و ادبی.
6. پاسخ مستدلّ، قوی و متین به شبهات فراوان پیرامون شیعه.
ج)محتویات
کتاب متشکل از سه جزء می‌باشد که در ذیل جداگانه به طور اجمال به آنها اشاره می‌کنیم:
جزء أوّل: المراجعات الریحانیّة
این جزء حاوی مطالب ذیل است:
1. نقد امین ریحانی بر کتاب الدین و الإسلام و پاسخ و نقد کاشف الغطا بر نقد وی.
2. نامه‌نگاری و مطالبی اعم از نثر و شعر در رابطه با امین ریحانی که بعد از جریان نقد بین ریحانی و کاشف الغطا نوشته شده است.
3. نقد بر مقاله‌ای از خوری ایلیا الحاماتی با عنوان«النظر السریعة في مقالة الریحانی».
4. نقد نقد انستاس کرملی بر کتاب الدین و الإسلام. کاشف الغطا علاوه بر ردیه بر آن در میان نقد امین ریحانی و جرجی زیدان به نقد نوشته‌های وی پرداخته است و همچنین به صورت جداگانه در نشریۀ النجف نوشته‌های وی را در مجله لغة العرب از لبه تیغ نقد خود گذرانده است.
5.نقد بر تاریخ آداب اللغة العرب جرجی زیدان.
6.نقد بر بخشی از کتاب الجواب المنیف لمدعي التحریف في الکتاب الشریف یوسف الدجوی.
7. آخر کتاب تحت عنوان «استدراک أُمور»؛ پنج نکته کوتاه آمده است.
جزء دوم: نقد تاریخ آداب اللغة العربیّة
مختصری از محتوای این اثر:
1. در مقدّمه با بیان تصمیم خود براى انتشار مباحثات نظرى و مطالعات فكرىاش فواید نقد را بر شمرده و بستن باب اجتهاد را یكى از جنایاتى دانسته كه بر علم وارد شده است؛ در ادامه اظهار می‌دارد امروزه عالم هر فنى در حقیقت مقلد است. سپس به آداب نقد و مناظره اشاره و به دنبال حقیقت بودن را، از مهمترین آداب مىشمارد.
2. شیخ در این نقد بسیارى از خطاهاى مؤلف را در زمینه تاریخى نقد مىكند؛ مانند نوشتۀ مؤلف درباره فهرست ابن ندیم: «لولاه لضاع أسماء كثیرة من الكتب النفیسة». شیخ موارد متعددى از آثار دانشمندان امامیه مانند احمد بن محمد بن خالد برقى كه یكصد سال پیش از ابن ندیم مىزیسته، عبدالعزیز بن یحیى جلودى و ابن‌شهرآشوب را نام برده تا معلوم نماید فهرست تنها اثرى نیست كه كتب و آثار صدر اسلام را ثبت نموده باشد.
3. بحث مفصلى درباره پیدایش زبان به ویژه زبان عربى.
4.نقد سخنان مؤلف درباره تاریخ تدوین فقه که به زعم زیدان آغاز آن زمانی است که اسلام به صورت دولت درآمد. اما از نظر شیخ تدوین دانش فقه، هیچ ارتباطى به دولت نداشته است. اسلام پس از گذشت سى سال از خلافت به سلطنت تبدیل شد؛ در حالى كه اولین كسى كه احادیث فقهى را نوشت، على بن ابورافع، آزاد شده رسول خدا، بود.
5.در بخش دیگر بىاطلاعى نویسنده از فقهاى امامیه از عصر صادقین به بعد را با یادآورى نام تعدادى از آنان برملا كرده است.
6. نقد سخنان انستاس کرملی درباره تقیه و فرقه سیاسی خواندن شیعه.
7.نقدی بر کتاب«الجواب المنیف لمدعي التحریف في الكتاب الشریف». که نظریه تحریف قرآن را به شیعه نسبت داده است.
جزء سوم: نقود متفرقه
همان‌گونه که یادآور شدیم از قلم کاشف الغطا مطالب نقد بسیار به جای مانده که با این نگاه می‌توان رساله نقدی و ردی ذیل را، به عنوان مواد جلد سوم المطالعات و المراجعات در نظر گرفت:
از نوشته‌های المراجعات الریحانیه به دست می‌آید که این کتاب در دو مجلد به اتمام نرسیده، بلکه وی در نظر داشته تا آن را ادامه دهد و چون مقالات نقدی دیگری در بین آثار کاشف‌الغطا وجود دارد مانند: نقد کتاب ملوک العرب امین ریحانی با عنوان نظرة في کتابه ملوک العرب و برخی دیگر که با مقالات این کتاب هم‌سنخ است. پس جلد سومی برای المطالعات و المراجعات تدارک دیده شد.
شایان ذکر است با توجه به عدم اطلاع به موقع از تمامی مطالب منظور علامه کاشف الغطاء و علی‌رغم تلاشی که انجام شد، إحصاء همۀ رساله‌های نقدی ایشان میسور واقع نشد.
برخی از این‌گونه آثار عبارتند از:
الف) عین المیزان في ردّ رسالة میزان الجرح و التعدیل
این رساله نقد كاشف الغطاست بر قاسمى (1283 - 1332ق) امام شام در عصر خود و داراى عقیده سلفى که اعتقادى به تقلید نداشت. شیخ با اظهار شگفتى از جرح و تعدیل بعضى از روات از جانب او، با استناد به دلایل معتبر، دیدگاه او را نقد مىكند؛ از جمله تعدیل عمران بن حطان كه از رؤساى خوارج بود. با توجه به تكفیر عثمان بن عفان و على بن ابى طالب از سوى خوارج و با نظر به ضرورى بودن محبت خاندان رسول خدا در شریعت اسلام و اینكه مبغض آنان مبغض رسول خدا و مبغض رسول خدا مبغض خداوند است، چگونه مىتوان روایت آنان را معتبر شمرد؟!
كاشف الغطاء با اشاره به مستندات قرآنى، حدیثى و تاریخى از مبانى اهل سنت به إثبات نظر خود و خطاى نویسنده مىپردازد. البته او زمانه خود را براى طرح این مباحث مناسب نمىبیند، اما بیم دارد كه در آینده نه چندان دور، عبدالرحمن بن ملجم قاتل على بن ابیطالب، ابولؤلؤ قاتل عمر بن خطاب، مروان بن حكم و عمر بن سعد و یزید قاتلان حسن و حسین و اصحاب گرامى رسول خدا نیز تعدیل شوند؛ چون تعدیل ابن خطّان، بدون تعدیل آنان نخواهد بود!
ب) جواب رسالتی أحمد حامد الصرّاف
مؤلّف در مجموعه دائرة المعارف العلیا در صفحه‌های 70 تا 78 دو پاسخ برای سه نامه از احمد‌حامد صراف نوشته و به بغداد فرستاده است و در پایان پاسخ دوم اشاره به مقالات نگارنده نامه‌ها در مجلات عراق می‌کند و در مورد تعلیقات خودش بر بعضی از آنها می‌نویسد: أمّا مقالاتک المنشورة في صحف العراقیة، فقد سبرنا بالنظر و علّقنا علی بعض کلماتها ماخطر.
ج) نقد علی الفتنة الکبری
کتاب الفتنة الکبری اثر طه‌حسین مصری نخستین بار در مطبعه دارالمعارف مصر به چاپ رسیده، نسخه‌ای از آن در مکتبة الإمام کاشف‌الغطا در نجف اشرف به شماره تسلسل 5435 موجود است که کاشف‌الغطا با دست‌خط خود بر روی آن تعلیقاتی نوشته است.
بر روی جلد دوم کتاب الفتنة الکبری بر گوشه بالای آن در سمت راست نوشته شده «من کتب المکتبة الإمام کاشف‌الغطاء دام ظله سعر جزئیه 80 فلس. 24 ذی‌القعدة 72» و در پایین آن دست‌خط دیگری از شیخ محمد شریف کاشف‌الغطا موجود است که نوشته:
في هذه السنة کان الإمام المرحوم والدي في مستشفی الکرخ ببغداد وکان مریضاً بمرض بول الدم الذي توفّی فیه في السنة الثانیة، وقد کتب هذه التعلیقات علی جزء الکتاب أثناء المطالعة. محمد شریف کاشف‌الغطاء.
از آن جایی که این تعلیقات در سال‌های آخر عمر کاشف‌الغطا نگارش شده، گزارش آن در خود‌نوشت‌های وی منعکس نشده است.
محتوای تعلیقه‌های کاشف‌الغطا انتقادی است که مبانی استدلالی اهل سنت را در إثبات خلافت خلفا نشانه می‌گیرد. به عنوان نمونه وی در یکی از این تعلیقه‌ها که بر حاشیه جلد دوم صفحه 222 نوشته شده است ضمن نقد ادعای اجماع بر خلافت عثمان آورده: «فنصبه کان بجماعة، و خلعه و قتله کان بالاجماع».
گویا مؤلف یا شخص دیگری به کاشف‌الغطا نامه می‌نویسد: که بخش مربوط به حضرت علی را شما بنویس و ما به اسم شما چاپ می‌کنیم. ولی از آنجا که بخش‌های دیگر درباره خلفا نوشته شده بود، ایشان از انجام چنین کاری امتناع کرده و راضی نمی‌شود نام حضرت در چنین تألیفی در کنار آنان قرار گیرد. ازاینرو کاشف‌الغطا مقاله علی فوق العبقریات را نوشته و در آن علت امتناع خود را شرح می‌دهد که ما گزارش آن را در فصل یكم آورده‌ایم.
د) ردّ علی نقد أحمد زکی علی کتاب «أصل الشیعة و أُصولها»
بعد از انتشار کتاب أصل الشیعة وأُصولها بسیاری از بزرگان و علما و فرهیختگان آن را مورد توجه قرار داده و در مورد آن نامه‌های بسیاری به کاشف‌الغطا نوشتند.
احمد زکی پاشا یکی از کسانی است که نامهای به ناشر کتاب سید عبدالرزاق افندی الحسنی نوشت و در آن عالمانه محتوای کتاب را به بوته نقد کشید. او نخست نکات قوت کتاب را بیان و در ادامه از بعضی مطالب خرده‌گیری نمود.
این نامه که به واسطه ناشر مذکور به دست مؤلف کتاب أصل الشیعة وأُصولها رسید، وی را به پاسخ‌گویی برخی نکات مورد ایراد أحمد زکی باشا برانگیخت تا نکات علمی مفیدی را در جواب نامه بیان نماید.
از جمله مسائلی که در این نوشته آمده بعد از تقدیر و تجلیل از نویسنده نامه دو پاسخ نقصی و حلّی به شبهۀ وی در مورد متعه داده و بحث تحقیقی خوبی در مورد معنای استعمالی واژه «ایمان» در قرآن بیان نموده است و اصل نامه و پاسخ آن را در مجلة الاعتدال منتشر ساخته است.
ھ) مناظرات بین الشیخ و أحمد أمین في الفقه و أُصول العقائد
ظاهراً تنها دیداری که بین احمد امین و کاشف‌الغطا رخ داده ضمن سفر هیئت دانشگاهی مصری به نجف اشرف رخ داده است که احمد امین برای دیدار کاشف‌الغطا به منزل وی رفته و گفتگوهایی بین آن دو رد و بدل شده است.
این گفتگو‌ها را صالح جعفری که شاگرد کاشف‌الغطاست تقریر و در مجلة العرفان, منتشر کرده است و بعد از آن در دیگر منشورات منتشر شده است.
تاریخ دیدار در روز سه‌شنبه 21 رمضان 1349ق اتفاق افتاده و علّامه ضمن یاد‌آوری سفر سه ماهه خود به مصر، ارائه هر نظری را در مورد شیعه منوط به ارجاع منابع و مصادر اصلی شیعه دانسته و سپس در جواب سؤال احمد امین در رابطه با درس و تدریس حوزه نجف ضمن شرح موضوعات دروس و کیفیت تدریس، بر منبر رفته و به گونه‌ای نمادین و بدون پیش مطالعه بحث‌هایی را از فقه و کلام ارائه دادند و بعد از آن احمد امین تعدادی سؤال علمی پرسیده که مؤلّف جواب‌های مختصر و مفیدی به آن ارائه کرده‌اند.
احمد امین از این جلسه و گفتگو در مورد کتاب فجر الإسلام در خود نوشت خویش با عنوان «حیاتي» یاد کرده است. لازم به یاد‌آوری است این رساله را مرحوم قاضی طباطبایی در مقدمه جنّة المأوی آورده است.
فهرست مطالب کتاب
المطالعات والمراجعات والردود والنقود
الجزء السابع: المراجعات الریحانیّة
• الفصل الأوّل في النقد وفوائده
• الفصل الثاني في حياة الريحاني و...
• الفصل الثالث في الكتاب ومحتوياته
• الفصل الرابع في بيان منهج التحقيق والنسخة المعتمدة فيه
المطالعات والمراجعات والردود والنقود
الجزء الثامن: نقد كتاب تاريخ آداب اللغة العربيّة
• نقد الجزء الأوّل: من تاريخ آداب اللغة العربيّة
o ذكر بعض المكثّرين من التأليف في القرن الثالث قبل ابن النديم
o مؤاخذة جرجي زيدان على إهماله في ذكر الشيعة ونوابغهم في القرن الثالث
• نقد الجزء الثاني: من تاريخ آداب اللغة العربيّة
o أسباب وضع النحو وتدوين الفقه
o فقهاء الشيعة ونوابغها
o ذكر التقيّة والمناقشة مع أنستاس
o المناقشة مع أنستاس في أنّ الشيعة دين أم سياسة؟
o الكتب الأربعة عند الشيعة الإماميّة
• نقد الجزء الثالث: من تاريخ آداب اللغة العربيّة
المطالعات والمراجعات والردود والنقود
الجزء التاسع: نقود متفرّقة
1. عين الميزان في الردّ على ميزان الجرح والتعديل
2. جواب رسالَتَي أحمد حامد الصرّاف
3. نقد على كتاب الفتنة الكبرى للدكتور طه حسين
4. نقد على كتاب المدخل الفقهي العامّ إلى الحقوق المدنيّة في البلاد السوريّة
5. ردّ على نقد أحمد زكي باشا لكتاب أصل الشيعة وأُصولها
6. نقد على كتاب نظام الطلاق في الإسلام
7. نقد على جواب نقد كتاب نظام الطلاق في الإسلام
8. ردّ على مقالة المصلحة في الشريعة الإسلاميّة
9. مناظرات بين الشيخ و أحمد أمين في الفقه وأُصول العقائد
10. نقد كتاب مقاييس اللغة
- الدروس الدینیّة و الوجیزة في أُصول الدین
. الدروس الدینیّة أو مبادئ الإیمان
این کتاب برای محصلین مدارس جدید به صورت خلاصه در اصول دین، فروع دین و اخلاق و آداب نوشته شده است. بعد‌ها فرزند کاشف الغطاء شیخ عبد‌الحلیم با اضافات و تعلیقاتی دوباره آن را منتشر كرده است.
او که بارها بر لزوم تغییر در محتوای دروس مدارس جدید و ضرورت فراگیری آداب اسلامی توسط محصلین این مدارس تاکید کرده است، رخوت و سستی آنان و نداشتن غیرت دینی و روا داشتن تسامح در آداب و احکام ایمانی را از ثمرات تحصیل در این مدارس می‌داند، پس این اثر را تدارک می‌بیند تا جلو این بهانه که درسنامه متناسب وجود ندارد را ببندد.
نگارش این اثر حاصل تفکر بلند علّامه است که به راستی می‌توان آن را در عرصه توجه به مدارس رسمی عالمی فرا عصر خواند.
مؤلّف انگیزه خود از املای بحث‌های مطرح شده چنین می‌نویسد: «این دروس را املا نمودم تا آنان که قصد ورود به مدارس جدیدی را دارند که دارای سبک نوی هستند، آن را فرا بگیرند.» و در توضیح این که چرا این کتاب را در سه باب تنظیم کرده است نوشته‌اند: «چون دین مجموعه‌ای از اعتقادات، اعمال و اخلاق است، این اثر را در سه باب تنظیم کردم.»
باب نخست حاوی 18 درس با عناوین حقیقت ایمان، ایمان صحیح، إثبات صانع، توحید صانع ونظریه وحدت وجود، عدل اعتقادی، معاد جسمانی، نبوت، صفت پیامبران و أئمه دوازده‌گانه است.
باب دوم در فروع دین و در قالب 22 درس، از احکام آب تا بحث خمس را در بر دارد.
باب سوم با هفت درس مباحثی چون آداب و اخلاق، دروغ، اسراف، صحت و سلامتی، میانه‌روی در غذا خوردن و... را در خود جای داده است.
مجموع دروس این کتاب 47 درس است به همراه برخی مطالب مرتبط با محتوای این اثر که ناشر آنها را از کتاب‌های دیگر کاشف‌الغطا انتخاب و به چاپ رسانده است.
2. الوجیزة في ما یجب علی عامّة المکلّفین من أُصول الدین
رساله‌ای موجز است در بیان مطالب مربوط به اصول دین که برخی از بخش‌های آن انتخاب و تلخیص و مناسب‌سازی متن الدین والإسلام است تا مورد استفاده عموم مکلفین قرار گیرد و در آن به ادلۀ استدلالی اشاره کرده که در مقدمه رساله آمده است:
وقد جعلتها مقدّمة لما کتبناه في المسائل الفرعیّة و الأحکام الدینیّة تتمیماً للإفادة.
به احتمال قوی مراد از کتاب مورد اشاره، وجیزة الأحکام ایشان در احکام تکلیفی باشد که کاشف‌الغطا خواسته این رساله مقدمه‌ای بر آن کتاب باشد.
وی هدف خود را از نگارش این وجیزه این گونه بیان می‌کند:
والمهمّ في هذه الوجیزة هو ذکر خصوص ما یوجب الاعتقاد الصحیح وإن حصل منه ما یقدر علی دفع شبهة الجاحدین وردّ المعاندین فذاک تفضّل من الله ونعمته وتوسعة من سعة رحمته.
ساختار و اساس رساله بر یک مقدمه و شش فصل و یک خاتمه بنا شده است که فاقد مقدمه بوده و خاتمه‌اش ناقص است. فصل نخست در إثبات صانع، فصل دوم در توحید صانع، فصل سوم در عدل، فصل چهارم در نبوت، فصل پنجم در امامت و فصل ششم در معاد است.
ترتیب رساله همان ترتیب محتوای کتاب الدین والإسلام است و می‌توان مطالب فصل پنجم و ششم این وجیزه را قرینه بر نگارش بخش امامت و معاد کتاب الدین والإسلام دانست که تا کنون باز‌شناسی نشده و به چاپ نرسیده است.
این رساله تا به حال منتشر نشده است، ولی در ضمن موسوعه علّامه کاشف الغطاء، در بخش کلام ضمن الدروس الدینیة منتشر خواهد شد.
به پیوست آن حاشیۀ مختصری بر «رسالة حدوث العالم» علّامه محمد باقر اصطهباناتی است که در این جلد به چاپ رسیده است.
فهرست مطالب کتاب
• مقدّمة التحقیق
الدروس الدینیّة (مبادئ الإیمان)
• مقدّمة عبد الحلیم آل كاشف الغطاء (قدّس سرّه)
• الأخلاق و التصوّف
• الدروس الدینیّة
• الباب الأوّل في العقائد
• الباب الثاني في الفروع
• الباب الثالث في الآداب و الإخلاص
• الملحقات
الوجیزة فیما یجب علی عامّة المكلّفین من أُصول الدین
• الفصل الأوّل في إثبات الصانع جلّ صنعه
• الفصل الثاني في توحید الصانع جلّ شأنه و نفي الشریك عنه
• الفصل الثالث في العدل
• الفصل الرابع في النبوّة
• الفصل الخامس في الإمامة
• الفصل السادس في المعاد
• حاشیة علی رسالة حدوث العالم للاصطهباناتی
- الآیات البیّنات في قمع البدع والضلالات
کتاب حاوی چهار رساله با ارزش و مهمّ از رساله‌های کاشف‌الغطاست به نامهای: المواکب الحسینیّة و نقض فتاوی الوهابیة و ردّ الطبیعیة و خرافات البابیة.
الف) المواکب الحسینیّة في الردّ علی المنکر بعض أنواع إقامة العزاء
در سال 1345ھ.ق رساله‌ای در بصره چاپ شد که برخی از رفتار شیعیان را در عاشورا مشروع نمی‌دانست. به دنبال آن تلگراف‌ها و نامه‌های زیادی از اهالی بصره به کاشف الغطاء ارسال شد تا نظر وی را پیرامون حکم برگزاری دسته‌های عزاداری، زنجیرزنی، طبل‌زنی، بوق و تعزیه‌‌خوانی و همچنین حکم مجروح کردن بدن در عزای اباعبدالله الحسین7 جویا شوند. وی به مناسبت، تعدادی جواب مفصل و متوسط و موجز برای استفتاءات ارائه کردند. نخست دو پاسخ کوتاه ارسال داشت و به موجب آن نامه‌ها ادامه یافت که در آخر درخواست ارسال نظر تفصیلی نموده بودند. علّامه به همین دلیل رسالة المواکب را نگاشت و در آن به اصل اولی اباحه اعمال تأکید کرد. سپس به بیان توجیهات وادله خود بر مشروعیت اعمال مربوط به این مراسم‌ها پرداخت.
ب) نقض فتاوی الوهابیّة أو نظرة في فتوی علماء المدینة
این رساله در واقع پاسخ به قاضی وهابیان ابن‌بلهید است. وی از علمای وهابی مدینه بود. فتوای ممنوعیت بنای قبر و لزوم تخریب بنای قبور از وی در یکی از مجلات عراق منتشر شده بود. علّامه کاشف الغطاء با نوشتن این مقاله در سال 1344ھ.ق در مجلة النجف، شماره 44، 45، 46، 47، 48 و سپس در ضمن مجموعة الآیات البیّنات في قمع البدع والضلالات به نقد استدلال‌های او پرداخته، فتوای وی را ردّ نمود.
ج) ردّ الطبیعیّة
این رساله در ردّ ماتریالیسم و مادی‌گری است که با توجه به کتاب‌هایی همچون فلسفة النشو و الارتقاء شبلی شمیّل نوشته شده و دو قسمت عمده دارد؛ بخش نخست قطعه‌ای انتخابی از رسالة محاورة الموحّد و الملحد است که با نگارش مقدمه‌ای، به نقل آن پرداخته است و قسمت دیگر به پاره‌ای از قصیدة المبدأ و المعاد في الدین و الإلحاد پرداخته که در ابتدا چگونگی و زمان سرودن آن را متذکر شده است.
د) خرافات البابیّة
این رساله در ردّ پندارهای بابیّه و بهائیّه و خرافات مذهب آنان است. علّامه بعد از شمارش اقسام و انواع کفر و الحاد به بیان جایگاه زندقه و چگونگی رسوخ آن در میان مسلمانان پرداخته و با بیان شواهد به اثرات آن بر مسلمین و تاریخ اسلامی می‌پردازد. سپس با بیان نمونه‌هایی از تغییر رنگ الحاد، مبنای شکل‌گیری فرقه‌هایی همچون اسماعیلیّه و قرامطه و دروز را الحاد می‌داند و معتقد است که بابیه و بهائیه رنگ‌های عجیب و نو الحاد هستند. با تذکر این مسأله که مجال بحث و جدل و حجت و برهان به خاطر عقیده آنها بر لغو بودن تمام علوم؛ حتی علوم آلیه و مبادی عربی و بطلان معقول و منقول و حسّ و وجدان و تکیه بر ادعاهای صرف و انگاره‌های اشتباه فراهم نیست به تبیین برخی از پندارهای آنان بر اساس اقوال و کتب و حالات‌شان که مطالعه کرده یا شاهد بوده می‌پردازد و بر اساس شواهد به افشای ادعای دروغین و مزخرفات علی محمد باب می‌پردازد.
قسمت دوم رساله اختصاص به بررسی بهائیت دارد. علّامه بعد از معرفی پدر بهاء، در ادامه مطلب تعبیر «هباء» را به جای «بهاء» به کار می‌برد و فعالیت‌های انحرافی و حوادث واقعه او را نقل و اشاره به تصمیم او بر انتقام از قاتلین باب بر اثر فشار ناصر‌الدین شاه، چگونگی اختلاف بین او و برادرش و نحوۀ مسموم شدنش به دست برادر پرداخته، سپس از تبعید او به ترکیه و سرگذشت آنان در آنجا به اختصار گزارش می‌دهد. کتاب الاقدس وی را مورد نقد قرار داده و در آخر از شیطنت و مکر و تدبیر او نوشته است و وصیت و اختلافات بعد حیاتش را نقل می‌نماید. در آخر به خالی بودن ادعاهای آنان از دلیل و برهان و معجزه اشاره می‌کند.
در قسمت سوم وی از نو اموی‌گری گروه اندکی در دمشق صحبت به میان آورده و تلاش سخیف آنان را متذکر می‌شود که می‌کوشند نام فراموش شده امویان را زنده کنند و با اشاره به چهره منفور امویان در بین مسلمانان و آثار آنها و توجه به فضایح یزید، رساله را به پایان می‌برد.
تاریخ کتابت دو رساله نخست و رساله آخر در سال‌های 1344 و 1345ھ.ق است و در آخر آن نوشته شده: «قد تمّ هذا الکتاب في شعبان سنة 1345ھ.ق» وکتابت قسمت نخست رساله سوم مربوط به گذشته این تاریخ بوده که دقیقاً معلوم نیست و قصیده مربوط به سال 1332ق است که در آخرین شب از سفر وی به لبنان و صیدا انجام گرفته است.
التوضیح في بیان الإنجیل و من هو المسیح؟
سفر پربرکت کاشف‌الغطا به سوریه و لبنان و مصر زمینه تصحیح و تألیف و انتشار آثار بسیاری را برای وی فراهم کرد که کتاب التوضیح في بیان حال الإنجیل و المسیح از جملۀ این آثار است. یکی از فعالیت‌های وی در این سفر حضور در جلسات تبشیری مسیحیان و مبارزه با اکاذیب آنها بود که به اغفال جوانان و نوجوانان مسلمان می‌پرداختند. کاشف‌الغطاء وقتی فعالیت‌های مبشران مسیحی و چنگ‌اندازی آنان به دامن مسلمانان و اعتقادات آنان را می‌بیند تصمیم می‌گیرد تا کتابی در ردّ ادعاهای نادرست کشیشان بنویسد. بدین منظور ایشان با بررسی دقیق و علمی انجیل و حقیقت مسیح از نگاه قرآن و اناجیل و تناقضات و افسانه‌های آنها و آشنایی با نویسندگان اناجیل به طور منطقی و ریشه‌ای و مستند، اشتباهات و تضادهای موجود آن را روشن و خرافات را از چهره مسیح7 و انجیل زدود و با روشن‌گری خود از فریب خوردن برخی که آشنایی چندانی با آموزه‌های بلند اسلام و چهره حقیقی مسیحیت ندارند و تنها فریفته مزخرفات مبشران می‌شوند، جلوگیری نماید. بنابراین به تألیف دو مجلد کتاب مختصر امّا مهم و پرمغز اقدام نمود. جلد نخست آن در سال 1331ھ.ق و جلد دوم آن درسال 1346ق منتشر شد.
فهرست مطالب کتاب
الآیات البیّنات في قمع البدع و الضلالات
• مقدّمة محمد ابن الشیخ عبدالحسین آل كاشف الغطاء
• المواكب الحسینیّة في الردّ علی المنكر بعض أنواع اقامة العزاء
• نقض فتاوی الوهابیّة و ردّ كلّیّة مذهبهم
• ردّ الملاحدة و الطبیعیة
• مزخرفات البابیّة و خرافات مذهبهم
التوضیح في بیان ما هو الإنجیل و من هو المسیح؟ / الجزء الأوّل
• لماذا نحن نرید أن نكتب هذه الحقائق؟
• المسیح في الأناجیل
• المسیح في القرآن
• منزلة الأنبیاء في القرآن
• المسحاء الدجولون
• الغربیّون
• الخاتمة
التوضیح في بیان ما هو الإنجیل و من هو المسیح؟ / الجزء الثاني
• الباب الاوّل في تناقض الأناجیل
• الباب الثاني: القول الصحیح في دحض أُلوهیّة المسیح
• الباب الثالث في بیان أحوال الأناجیل ومؤلّفیها
- الفهارس
یکی از ویژگی‌های موسوعه علّامه کاشف الغطاء تهیه فهرستگانی دقیق و مفصل از مطالب موسوعه بود که مشکل بودن دست‌یابی به مطالب در متون مفصل، این معضل همیشگی دانش‌پژوهان را برطرف کرد. جلد ۱۴ موسوعه یاد شده به فهرست مطالب اختصاص داده شد و نمایه‌ای در ۹ عنوان به عبارت زیر تهیه و عرضه گردید:
4- فهرست آیات کریمه2. فهرست احادیث شریفه 3. فهرست اسماء معصومین: 4. فهرست اعلام 5. فهرست اشعار 6. فهرست کتاب‌ها در متن 7. فهرست اماکن و بقاع متبرکه 8. فهرست ادیان، فرقه‌ها و جماعات و قبائل 9. فهرست مصادر تحقیق.
فهرست مطالب کتاب
• 1. فهرست الآیات الكریمة
• 2. فهرس الأحادیث الشریفة
• 3. فهرس أسماء المعصومین:
• 4. فهرس الأعلام
• 5. فهرس الأشعار
• 6. فهرس الكتب الواردة في المتن
• 7. فهرس الأماكن و البقاع
• 8. فهرس الأدیان و الفرق و الأمم و الجماعات
• 9. فهرس مصادر التحقیق
|
|