موسوعه شهید ثانی


موسوعة الشّهید الثاني:30 مجلد در سال 1392 به چاپ رسيد و در سال 1393 در سی و دومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و  شانزدهمین همایش كتاب سال حوزه به عنوان پژوهش برتر شناخته شد.
ج1 : منیة المرید في آداب المفید و المستفید
ج2 - 4: الرسائل
ج5 : التمهید
ج6-9: الروضة البهیّة في شرح اللمعة الدمشقیّة
ج10-11: روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان
ج12: المقاصد العلیّة في شرح الرسائل الألفیة وحاشیتا الألفیّة
ج13: الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة
ج14: حاشیة شرائع الإسلام وحاشیة المختصر النافع
ج15: حاشیة القواعد (فوائد القواعد)
ج16: حاشیة إرشاد الأذهان
ج17-28: مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام
ج29: الفهارس

زین الدین علی بن احمد شامی عاملی معروف به شهید ثانی (911-965) از معدود عالمان شیعه است که آثار و مؤلّفات بسیار از ایشان به یادگار مانده است. موسوعة الشهید الثاني مشتمل بر 55 عنوان از آثار وی است كه به صورتى بدیع و دقیق طبق آخرین مِتد و روش‌های تحقیق و در قالب موسوعه در ۲۹ مجلد چاپ و منتشر شده است. یک جلد به فهارس اختصاص یافته است. محتوای این موسوعه عبارت است از:

1. منیة المرید:  این كتاب در بیان آداب تعلیم و تعلّم، فضیلت دانش‌ورزی، احترام متقابل استاد و شاگرد، آداب مفتی و مستفتی، آداب مناظره، آداب نگارش و شیوه تصحیح و دیگر موضوعات است.
2. الرسائل/1:  شامل ۵ رساله:  كشف الریبة، التنبیهات العلیّة،  مسكّن الفؤاد،  البدایة،  الرعایة لحال البدایة في علم الدرایة . 
3 . الرسائل/2: شامل ۲۴ رساله:  تخفیف العباد في بیان أحوال الاجتهاد؛  تقلید المیّت؛ العدالة؛ ماء البئر؛ تیقّن الطهارة والحدث والشكّ في السابق منهما؛ الحدث الأصغر أثناء غسل الجنابة؛ النیّة؛ صلاة الجمعة؛ الحثّ على صلاة الجمعة؛ خصائص یوم الجمعة؛ نتائج الأفكار في بیان حكم المقیمین في الأسفار؛ أقلّ ما یجب معرفته من أحكام الحجّ والعمرة؛  نیّات الحجّ والعمرة؛ مناسك الحجّ والعمرة؛ طلاق الغائب؛ میراث الزوجة؛ الحبوة؛ أجوبة مسائل شكر بن حمدان؛ أجوبة مسائل السیّد ابن طرّاد الحسینی؛ أجوبة مسائل زین الدین بن إدریس؛ أجوبة مسائل الشیخ حسین بن زمعة المدنی؛ أجوبة مسائل الشیخ أحمد المازحي؛ أجوبة مسائل السیّد شرف الدین السمّاكي؛ أجوبة المسائل النجفیّة.
۴ . الرسائل/۳: شامل ۱۳ رساله:  تفسیر آیة البسْمَلَة؛ الإسطنبولیّة في الواجبات العینیّة؛ الاقتصاد والإرشاد إلى طریق الاجتهاد؛ وصیّةٌ نافعةٌ؛ شرح حدیث «الدنیا مزرعة الآخرة»؛ تحقیق الإجماع في زمن الغَیْبَة؛ مخالفة الشیخ الطوسی; لإجماعات نفسه؛ ترجمة الشهید بقلمه الشریف؛ حاشیة «خلاصة الأقوال»؛ حاشیة «رجال ابن‏داود»؛ الإجازات؛ الإنهاءات والبلاغات والفوائد.
5 .  تمهید القواعد: این کتاب بر پایه فقه امامیه تألیف شده و ظاهراً نخستین اثری است كه بدین سبك در زمینه فقه شیعه تدوین شده است. البته مؤلف علاوه بر استناد به آیات وروایات بسیار و ارائه شواهدی از آنها، در موارد متعددی آرای فقها و ادیبان اهل سنت را آورده است و از این رو می‌توان این كتاب را اثری تطبیقی دربارۀ اصول فقه دانست. این اثر در دو بخش تنظیم شده است: بخش نخست 100 قاعده اصولی و بخش دوم 100 قاعده عربی را در بر دارد. شهید ثانی علاوه بر بیان اصول و قواعد، فروع فقهی راجع به هر قاعده را با رعایت اختصار و ایجاز بیان می‌نماید. شهید با ملاحظۀ دو كتاب التمهید در قواعد اصول فقه و الكوكب الدرّی در قواعد عربی از إسنوی شافعی در صدد تألیف كتابی بر آمده كه هر دو نوع قواعد را در بر داشته باشد از این رو به تألیف تمهید القواعد دست زد؛ بنابراین تمهید القواعد تلخیص و تنظیم كتاب القواعد و الفوائد شهید اول نیست اگر چه شباهت‌هایی به آن دارد.
ج6 ـ 9  الروضة البهیّة في شرح اللمعة الدمشقیّة: این اثر همه ابواب فقه از طهارت تا دیات را دربرگرفته است و شهید آن را در هفت روز به درخواست شمس الدین محمد آوی از یاران سلطان علی بن محمد فرمانروای سربداران خراسان برای شیعیان آن سرزمین به نگارش درآورده است این كتاب به خاطر نثر استوار، اختصار، خالی بودن از حشو و زواید جایگاه ویژه‌ای نزد فقها دارد و از دیرباز شرح‌های متعددی بر آن نوشته شده است كه این کتاب از مشهورترین و مهم‌ترین آن‌ها است. این شرح به صورت شرح مزجی به نگارش درآمده است و چندین قرن است كه از متون آموزش و درسی حوزه‌های علمیه شیعه به‌شمار می‌آید. این كتاب چاپ‌های مختلف را پشت سر نهاده است كه به جرئت می‌توان گفت بهترین آن‌ها چاپی است كه در ضمن موسوعة الشهید الثاني توسط مركز احیاء آثار اسلامی منتشر شده است. لازم به یادآوری است كه چاپ مزبور در چهار مجلد سامان یافته است: جلد اول كتاب الطهارة تا كتاب الجهاد،  جلد دوم كتاب الكفارات تا كتاب المساقات؛  جلد سوم كتاب العاریة تا كتاب التدبیر و الكتابة و الاستیلاد؛ جلد چهارم از كتاب الاقرار آغاز و به كتاب الدیات پایان می‌یابد.
ج10 - 11  روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان: این کتاب  شرح مزجی بر كتاب طهارت، كتاب صلات تا نماز مسافر از إرشاد الأذهان علّامه حلّی است. این اثر همچون دیگر آثار شهید ثانی از اعتبار خاصی برخوردار است. گرچه مصنف قصد داشته بر تمام ارشاد الاذهان شرح بنویسد اما موفق به این كار نشده است. این كتاب از مبحث طهارت و بخشی از صلات تشكیل یافته است. طهارت شامل اقسام طهارت، وضو، غسل و تیمم است و صلات شامل: اوقات نماز، قبله، مكان نمازگزار، اذان و اقامه، نماز جمعه، نماز عید قربان و فطر، نماز آیات، نماز میت می‌باشد.
ج12 . المقاصد العلیّة وحاشیتا الألفیّة: این کتاب به همراه دو حاشیه بر کتاب «الفیه» شهید اول به نام‌های «الحاشیة الوسطی علی الألفیّة» و«الحاشیة الصغری علی الألفیّة» تحقیق و در 720 صفحه به چاپ رسیده است. «الفیه» در یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه تحریر گردیده است. فصل اول: در این فصل تعداد 60 واجب از واجبات نماز همانند: مقدمات نماز، طهارت، ازاله نجاست از لباس، اوقات نماز، مکان و مسائل قبله مطرح شده است. فصل دوم: تعداد 924 واجب از واجبات نماز همانند: مسائل قرائت، قیام، رکوع، سجود، تشهد و سلام بیان گردیده است. فصل سوم: مشتمل بر 25 مسأله از مبطلات نماز می‌باشد. در مجموع 1009 مساله فقهی در این کتاب آورده شده است. و در خاتمه مباحثی کوتاه پیرامون شکیات نماز وخصوصیات نمازهای واجب غیر از نمازهای یومیه آورده است.
ج13 . الفوائد الملیّة لشرح الرسالة النفلیّة:  این كتاب شرحی است جامع و نافع بر رسالۀ «نفلیّه» تألیف شهید اول. ایشان در رسالۀ «نفلیّه» تعداد 3000 مستحب از مستحبات نماز را به گونه‌ای بدیع و البته مختصر جمع‌آوری و نگارش نموده است كه می‌توان گفت قبل و بعد از وی كسی از فقهاء عظام به چنین توفیقی دست نیافته است. رسالۀ «نفلیّه» از نظر ترتیب و طبقه‌بندی مطالب كتابی است در نوع خود كم‌نظیر و بلکه بی‌نظیر. برای رسالۀ «نفلیّه» تا به حال تعداد 27 شرح شناسائی گردیده است اما به گواهی علماء و فضلاء كتاب‌شناسی، مشهورترین و كامل‌ترین شرح را شهید ثانی در «الفوائد الملیّة» تألیف نموده است. این كتاب همانند «نفلیّه» از یک مقدمه، سه فصل و یک خاتمه تشكیل یافته است. مقدمه مشتمل است بر تعریف لغوی نافله وتشویق و ترغیب به آنها. فصل اول: مقدمات نماز. فصل دوم: مباحث مستحبات همراه نماز همانند: توجه، نیت، و غیره. فصل سوم: مكروهات و اعمال منافی با افضلیت نماز. خاتمه در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول: تعقیبات نماز. بخش دوم: خصوصیات سایر نمازها مثل: نماز جمعه و نماز اعیاد و غیره.
ج1۴ . حاشیة شرائع الاسلام و المختصر النافع: کتاب شرائع الاسلام و مختصر النافع از تألیفات محقق حلّی (م 676ق) فقیه نامدار شیعه است. شهید در این حاشیه بخش‌هایی از شرایع و مختصر را نقل و سپس به شکل موجز و رسا به بیان ایده‌های خویش می‌پردازد. بنای کتاب همان‌گونه که نویسنده در ابتدای آن اشاره کرده بر ایجاز است. بنابراین استدلال به آیات و روایات و نقل قول از علما حجم ناچیزی از کتاب را به خود اختصاص داده است. ضمن اینکه نقل‌قول‌ها به اشاره و بدون نام بردن از شخص ذکر شده‌اند. این حواشی گرچه كم حجم است، اما دربردارنده نكات مهم و شرح بخش‌های مبهم مختصر النافع است .
ج15 . حاشیة القواعد (فوائد القواعد): 
این كتاب اولین تألیف در قواعد أحكام فقهیه است، که  مشتمل بر حدود 270 قاعده می‌باشد. هر جند بعضی از آنها اصولی است و بعضی هم قواعد عربی می‌باشد. ولی بیشتر آنها فقهی است.
روش شهید  در این كتاب آن است كه اول قاعده یا فائده را بیان می‌كند سپس در پی آن فروع فقهیه را می آورد .
ج16. حاشیة إرشاد الأذهان:  ارشاد الأذهان از آثار فقهی علّامه حلّی است که شرح و حاشیه‌هایی بر آن نگاشته شده است. این حاشیه همچون دیگر آثار شهید از متنی استوار و خالی از زیاده و نقص بهره برده و دقت نظر و جولان فکری کم‌نظیر وی در جای جای آن خودنمایی می‌کند. کتاب‌های: الطهارة؛ الصلاة؛ الزکاة؛ الصوم؛ الحجّ؛ الجهاد؛ المهاجر؛ الدیون؛ کتاب الإجارة و توابعها؛ کتاب العطایا؛ کتاب النکاح؛ کتاب الفراق(الطلاق)؛ کتاب العتق؛ کتاب الأیمان و توابعها؛ کتاب الصید و توابعه؛ کتاب المیراث؛ کتاب القضاء؛ کتاب الحدود؛ کتاب الجنایات؛ و کتاب الدیات با حاشیه‌های شهید ثانی مزین شده‌اند.
ج17 ـ 28 . مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام: این کتاب از بهترین شروح شرائع الإسلام و به‌صورت شرح مزجی است. این کتاب به جهت اهمیتش مورد توجه فقها است . یکی از ویژگی‌های مهم کتاب، کافی و جامع بودن آن در حل مسائل مبهم و مشکل شرائع است. وی تمام سعی و تلاشش را برای آوردن مسائل خلافیه بین فقهای شیعه و فروعات آن به کار گرفت. دیده می‌شود كه شهید اول و محقق ثانی و بعضی از قدمای اصحاب كتاب‌هایی داشته‌اند كه به دست ما نرسیده است امّا شهید ثانی از این كتاب نقل كرده است. حتی قبل از شهید هم نقل نكرده‌اند مثل: شهید اول و محقق كركی. از آن كتاب‌ها یكی كتاب احمدی در فقه محمدی است كه مؤلف آن ابن جنید اسكافی می‌باشد. در كتاب مسالك مرحوم شهید بسیار از شیخین، علّامه حلّی، ابن ادریس حلّی، شهید اول، ابن‌جنید، ابن ابی عقیل، صدوق، سید مرتضی، قاضی ابن برّاج و دیگر بزرگان نقل كرده است و بیشتر كتب شهید ثانی از محقق كركی و شهید اول متأثر بوده است، پس بین آثار شهید و آثار محقق كركی تشابه تامی وجود دارد.
ج29 .  الفهارس: فهرست مطالب اختصاص داده شد و نمایه‌ای در 10 عنوان (آیات، روایات، نام معصومان، اعلام، راویانی که رجالیان درباره آنها نظر داده‌اند، اشعار، کتاب‌ها، مکان‌ها، ادیان، فرقه‌ها و گروه‌ها، حیوانات و فهرست منابع و مآخذ) تهیه و عرضه گردید.
گفتنی است در تصحیح و تحقیق این مجموعه، از نسخه‌های بسیار نفیسی استفاده شده که برخی از آن‌‌ها نسخه دست خطّ مبارک خود شهید ثانی و یا شاگردان ایشان بوده است.

تاریخ به روز رسانی 1398/8/23

منبع: مرکز احیای آثار اسلامی
کلمات کليدي
موسوعه, طرح های پژوهشی, کلان پروژه ها, طرح های ویژه
 
امتیاز دهی
 
 

[Part_Lang]
[Control]
تعداد بازديد اين صفحه: 24641
Guest (PortalGuest)

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي - دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم
مجری سایت : شرکت سیگما