پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی /موسوعه شهید اول

موسوعه شهید اول موسوعة الشّهید الأوّل: 21 مجلد در سال 1388 به چاپ رسيد و در سال 1389 توسط جشنواره كتاب فصل جمهوری اسلامی و همایش كتاب سال حوزه و نخستین جشنواره شهاب به عنوان پژوهش برتر انتخاب شد.

المدخل
ج1 - 4: غایة المراد في شرح نکت الإرشاد
ج5 - 8: ذکری الشیعة في أحکام الشریعة
ج9 - 11: الدروس الشرعیة في فقه الإمامیة
ج12: البیان
ج13: اللمعة الدمشقیّة في فقه الإمامیة
ج14: حاشیة القواعد (الحاشیة النجّاریّة)
ج15: القواعد و الفوائد
ج16 و17: جامع البین من فوائد الشرحین
ج18: الرسائل الکلامیّة و الفقهیّة
ج19: المزار و الرسائل المتفرّقة
ج20: الفهارس
خلاصۀ کتاب
محمد بن مکّی عاملی مشهور به شهید اوّل (734-786هـ) عالم و فقیه بلند آوازه شیعه در قرن هشتم هجری است که در میان دانشمندان شیعه و سنّی جایگاه ممتاز دارد، مجموعه آثار او، از روز تألیف تا کنون مورد توجه خاص و عام و همچنین مورد استفاده اهل تحقیق بوده است.
موسوعة الشهید الأوّل شامل 33 اثر از آثار شهید در موضوعات گوناگون فقهی، اصولی، کلامی، حدیثی است در مجموع 21 جلد شامل 19 جلد آثار، یک جلد مدخل تحت عنوان «الشهید الأوّل، حیاته وآثاره»و یک جلد فهارس در سال 1388 همزمان با کنگره بزرگداشت شهیدین به عبارت ذیل منتشر شد:
المدخل : این کتاب شامل سه باب، باب اول: نقد و بررسی منابع و مصادر ترجمه شهید، باب دوم: به هفت فصل تقسیم شده که نمایی از اوضاع سیاسی و فرهنگی منطقه شام اختصاص دارد، و باب سوم: معرفی توصیفی آثار علمی شهید را در بر دارد.
1-4.غایة المراد : یكی از معتبرترین شروح كتاب ارشاد الأذهان علّامه حلّی و از باارزش‌ترین كتب فقهی شهید اول است كه به منظور شرح متون مشكل و تبیین وجوه و نظریات مختلف در آن، تألیف شده است و تمام ابواب فقه را در بر دارد.
5-8. ذكری الشیعة في أحكام الشریعة: این اثر گرانقدر به سبک فقه استدلالی نوشته شده است که شامل كتاب الطهارة و كتاب الصلاة است. اگرچه قصد شهید تألیف فقه استدلالی مفصلی بود که موفّق به این كار نشد.
9-11. الدروس الشرعیّة في فقه الإمامیّة : كتاب دروس در اواخر عمر شریف شهید تألیف شده که شامل: كتاب الطهارة تا پایان كتاب رهن می‌باشد و مؤلف موفق به اتمام آن نشده است. این اثر دارای متنی بسیار ساده بوده و به صورت (درس) عنوان‌بندی شده است که شامل 284 درس می‌باشد.
12.البیان : این كتاب مشتمل بر كتاب طهارت، صلات، زكات، خمس و بخشی از كتاب صوم است و بیشتر به سبك فقه فتوایی نوشته شده و به فتاوای فقهاء، استدلال و نقد اقوال آنان اشاره کرده است.
13 . اللمعة الدمشقیّة في فقه الإمامیّة : شهید اول در عمر كوتاه و با بركت خود آثار زیادی برجاگذاشت. این كتاب از مشهورترین آثار وی به‌شمار می‌آید. یک دوره كامل از فقه امامیه از ویژگی‌های این کتاب است که دربردارندۀ 51 كتاب فقهی است. كتاب با موضوع طهارت آغاز و با مبحث دیات ختم می‌شود. از کتابهای درسی مهم حوزه است.
14 . حاشیة القواعد المعروفة بالحاشیة النجّاري : این کتاب حاشیه بر قواعد الأحكام علّامه حلّی است. شهید در این كتاب أقوال استادش فخر المحققین را مفصلاً نقل و تقریباً به 200 مورد استناد می‌کند.
15 . القواعد والفوائد : این اثر فقهی أحكام كلی است كه تحت هر یک از آنها مجموعه‌ای از مسائل شرعیۀ متشابه از باب‌های پراكنده درج می‌شود. می‌توان گفت تا کنون بیش از بیست كتاب قواعد أحكام فقهیه وجود دارد، اما گفته شده در فقهاء امامیه قبل از شهید اول كتابی در این زمینه پیدا نكردیم به همین جهت كتاب قواعد و فوائد اولین تألیف در این زمینه شمرده می‌شود.
16-17. جامع البین من فوائد الشرحین: این كتاب شرحی توصیفی و استدلالی بر كتاب تهذیب الوصول إلی علم الأُصول علامۀ حلّی است که قبل از شهید اول دو استاد بزرگوارش سید عمید الدین عبدالمطلب بن الأعرج الحسینی متوفی (754 ق) و سید ضیاء الدین عبدالله بن الأعرج الحسینی متوفی (740 ق) شرحی بر كتاب درسی حوزه‌های علمیه، یعنی «تهذیب الوصول» علامۀ حلّی; نوشته بودند. شهید (رحمه الله) با جمع بین مطالب شرح تهذیب این دو استاد خویش نظرات خود را در اصول بیان کرده اند.
18. الرسائل الکلامیّة و الفقهیّة : این کتاب مشتمل بر12 رساله کلامی و فقهی است مانند: المقالة التكلیفیّة، الأربعینیّة في المسائل الكلامیّة، العقیدة الكافیة، تفسیر الباقیات الصالحات، الرسالة الألفیّة، الرسالة النفلیّة، ، أجوبة مسائل الفاضل المقداد و ... .
19. المزار والرسائل المتفرّقة : این كتاب دارای دو باب و یک خاتمه دربارۀ اعمال و آداب مشاهد مشرفه پیامبر و ائمه معصومین(ع) است. باب اول: با هشت فصل و یک خاتمه اختصاص به نحوۀ زیارت پیامبر(ص)، ائمه معصومین(ع) و فضائل این زیارات پرداخته است. و باب دوم با هفت فصل دربارۀ اعمال مساجد كوفه و سهله و غیره و در خاتمه در باب زیارت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه قلم زده است.
20. الفهارس : این کتاب شامل فهرست آیات كریمه، احادیث شریفۀ پیامبر9، آثار پیامبر(ص)، احادیث شریفۀ ائمه معصومین:، اشعار، أسماء معصومین:، اعلام و شخصیتها، رجال غیرمعروف و غیره، اسامی كتاب‌ها در متن، اماكن، ادیان و فرقه‌ها، جمعیتها و قبائل، حیوانات و فهرست مصادر تحقیق.